موزه زمان | ملاقاتی با ساعت‌های خوابیده

موزه‌ها مثل تونل‌هایی می‌مانند که ما را از وسط زندگی عادی و تکراری‌مان به دنیایی عجیب می‌برند. دنیایی که برایمان آشنا نیست؛ اما کنجکاوی‌مان به‌قدری زیاد می‌شود که شجاعمان می‌کند تا بدون ترس و واهمه در دنیایشان غرق شویم. موزه زمان یا موزه ساعت یکی از همین موزه‌های جذاب است که وقتی واردش می‌شوید، انگار وارد یک ساعت‌فروشی بزرگ شده‌اید و صدای عقربه‌ها مدام شما را به یک‌سو دعوت می‌کنند؛ البته ساعت‌های این موزه هم نتوانستند از بی‌رحمی گذر زمان در امان بمانند و بعد از گذشت سال‌ها دیگر خوابیدند.

یکی دیگر از جذابیت‌های موزه زمان ساختمان آن و قصه ساخته شدنش است. حدس می‌زنم این مقاله را وقتی می‌خوانید که قصد دارید به موزه زمان بروید یا وقتی‌که اتفاقی سر از این موزه در آوردید، دلتان پیشش گیرکرده است و می‌خواهید بیشتر در موردش بدانید. در هر دو حالت به این مقاله از مجله اتاقک خوش آمدید، چون قرار است تجربه‌ای متفاوت و هیجان‌انگیز در تماشاگه زمان داشته باشیم.

موزه زمان کجاست؟

موزه زمان در خیابان ولیعصر، خیابان زعفرانیه، نبش چهارراه پرزین قرار دارد. قبول دارید خیابان ولیعصر همیشه ما را مثل بار اول ذوق‌زده می‌کند؟ اصلاً خیلی‌ها اواخر سال یا در تعطیلات نوروز تصمیم می‌گیرند از راه‌آهن تا تجریش را پیاده بروند و هر سال یک جای جدیدی را کشف کنند. کوچه‌پس‌کوچه‌های خیابان ولیعصر به‌خصوص از چهارراه پارک‌وی تا میدان تجریش پر از خانه‌های قدیمی و باغ‌هاست. خانه‌هایی که هرکدامشان قصه‌های تلخ و شیرینی زیادی را پشت سر گذاشتند و صاحبان اصلی‌شان دیگر در این دنیا نیستند. موزه زمان یا موزه ساعت یکی از همین ساختمان‌های دلبر است که در دل یک باغ زیبای 5 هزار مترمربعی در خیابان ولیعصر قرار دارد.

اگر فرصت داشتید برای آشنایی بیشتر با پایتخت، مقاله تهران کجاست را هم بخوانید.

تاریخچه موزه زمان

من معمولاً برای بازدید از موزه‌ها این‌قدر هیجان‌زده هستم که اول به موزه می‌روم بعد در مورد تاریخچه آن تحقیق می‌کنم. ولی شما مثل من نباشید و قبل از بازدید از موزه زمان این بخش را بخوانید تا لذتی دوچندان از بازدیدتان داشته باشید.

ساختمان موزه زمان در دل باغی در خیابان زعفرانیه قرار دارد و یکی از زیباترین جاهای دیدنی تهران است. من خودم وقتی اولین بار به موزه ساعت رفتم ابهت ورودی موزه و درهای بزرگش مرا گرفت. بعدازاینکه وارد باغ شدم دیگر پاهایم از تماشای ساختمان سست شد و مجبور شدم کنار حوض آبی روبروی ساختمان کمی بنشینیم. شاید فکر کنید اغراق می‌کنم ولی باید خودتان بروید تا چه در برگ‌ریزان‌های پاییز و چه در سرسبزی بهار محو زیبایی ساختمان و باغ شوید.

قدمت باغ موزه ساعت به دوران قاجار می‌رسد. این باغ یکی از املاک داماد ناصرالدین‌شاه بود که بعد از فوتش به پسر او رسید و او درختان زیبای باغ را برای تأمین سوخت کوره‌های تهران قطع کرد! صاحبان این باغ و ساختمان چندین بار عوض شدند تا اینکه آقای حسین خداداد در سال 1342 آن را خرید. آقای خداداد یکی از صنعتگران دوران پهلوی دوم بود و دستور مرمت و بازسازی بخش‌های زیادی از ساختمان موزه زمان را داد.

آقای خداداد عاشق هنر گچ‌بری بود و بعدازاینکه یک طبقه به بنا اضافه و آن را مقاوم‌سازی کرد، بهترین استادان گچ‌بری را استخدام کرد تا بنا را تزیین کنند. کار گچ‌بری ساختمان 12 سال طول کشید و درنهایت در سال 1356 آماده سکونت شد؛ ولی آقای خداداد فقط یک سال در این ساختمان سکونت داشت و بعدازآن ایران را ترک کرد.

دیدنی‌های محوطه بیرونی موزه زمان

به‌جز عمارت زیبای موزه زمان، ساعت‌های مختلفی از ساعت‌های اهدایی و لوکس گرفته تا ساعت‌های اشخاص معروف در موزه نگهداری می‌شود. یکی از تفاوت‌های موزه ساعت با سایر موزه‌ها این است که زیبایی محوطه بیرونی آن فقط به باغ ختم نمی‌شود و خارج از ساختمان هم ماکت‌هایی از اولین ساعت‌هایی که انسان‌ها درست کردند وجود دارد. این ساعت‌ها در ضلع شرقی عمارت قرار دارند و شامل موارد زیر می‌شوند:

ساعت آبی

یکی از قدیمی‌ترین روش‌هایی که انسان‌ها در گذشته برای پی بردن به گذر زمان از آن استفاده می‌کردند، ساعت آبی بوده است. روش کار این ساعت بسیار جالب است. ساعت آبی درواقع یک ظرف مدرج است که در کف آن یک سوراخ وجود دارد. مردم این ظرف را از آب پر می‌کردند و بعد از چند ساعت با نگاه کردن به مقدار آب باقی‌مانده در ظرف، تخمینی حدودی از زمان سپری‌شده به دست می‌آوردند. به نظر من این مدل ساعت آبی می‌تواند هنوز هم کاربرد داشته باشد، به‌خصوص برای کسانی که همیشه دیر به قرارها می‌رسند. آن‌ها می‌توانند بگویند که مقدار آبی که در ظرف بود را اشتباه بررسی کردند و به همین خاطر دیر راه افتادند!

ساعت شمعی

ساعت شمعی همان‌طور که از نامش پیداست با شمع کار می‌کند؛ البته نه یک شمع معمولی بلکه شمعی که درجه‌بندی‌شده است. در ایام قدیم مردم با آب شدن شمع و درجه باقی‌مانده روی آن متوجه زمان می‌شدند.

ساعت آفتابی

از عمر ساعت آفتابی حدود 5 هزار و 500 سال می‌گذرد. ساعت آفتابی این‌طوری کار می‌کرد که معمولاً یک شاخص روی قطعه‌ای چوب نصب می‌شد و با تابش آفتاب و سایه‌ای که روی آن تشکیل می‌شد، زمان مشخص می‌شد. جالب است که این ساعت به‌قدری محبوب بود که تا قرن 18 میلادی هم از آن استفاده می‌کردند.

ساعت شنی

ساعت شنی را که دیگر خودتان با نحوه کارش آشنا هستید. ساعت شنی از دو مخزن تشکیل شده است و گذر زمان با تخلیه کامل شن از مخزن بالا به مخزن پایین مشخص می‌شود. البته ساعت شنی‌های قدیم مثل ساعت شنی‌های امروزی کوچک نبودند و تخلیه کامل شن چندین ساعت طول می‌کشید.

ساعت روغنی

نحوه کار کردن ساعت روغنی بسیار شبیه ساعت شنی و آبی است. تنها تفاوت آن این است که در ساعت روغنی، از روغن برای فهمیدن ساعت و گذر زمان استفاده می‌شد. در این مدل ساعت، روغن را در مخزنی درجه‌بندی‌شده می‌ریختند و بعد فتیله زیر آن را روشن می‌کردند. وقتی روغن شروع به سوختن می‌کرد از روی درجه مخزن، مردم متوجه می‌شدند چه ساعتی از روز است. تازه ساعت روغنی کارکرد چراغ را هم داشت و با تاریک شدن هوا محیط اطرافش را روشن می‌کرد.

کافه موزه زمان

یکی از جذاب‌ترین بخش‌های موزه، کافه موزه زمان است. کافه‌رستوران ریبار موزه زمان یکی از محبوب‌ترین کافه‌های تهران هم است که خیلی از مشتریانش به‌قصد کافه نشینی در آن وارد عمارت می‌شوند. در این کافه‌رستوران انواع نوشیدنی‌های سرد و گرم، کیک، انواع سیب‌زمینی، برگر، پیتزا، پاستا و … سرو می‌شود. کافه موزه زمان در محوطه بیرونی و غرب عمارت است و می‌توانید هر روز هفته به‌جز ایام سوگواری رسمی از ساعت 8 صبح تا 11 شب به آن سر بزنید.

اگر به دنبال رزرو اقامتگاه هستید و می‌خواهید سر فرصت از جاهای دیدنی تهران دیدن کنید، اجاره روزانه خانه در تهران بهترین انتخاب است.

دیدنی‌های داخل عمارت موزه زمان

تا اینجا در باغ موزه زمان گشتیم و با ماکت ساعت‌های قدیمی آشنا شدیم. بعضی از افراد گروه مجازی‌مان هم گرسنه بودند یا خسته شدند و به کافه‌رستوران ریبار رفتند. حالا می‌خواهیم وارد عمارت شویم و در کنار لذت بردن از تماشای معماری بنا، ببینیم چه ساعت‌هایی داخل عمارت نگه‌داری می‌شوند و چه بخش‌هایی دارد.

طبقه همکف، محل دورهمی ساعت‌های لوکس و قدیمی

همین ابتدا بگویم که وقتی وارد عمارت شدید حواستان باشد که فقط به ساعت‌ها نگاه نکنید و گاهی سرتان را بالا بگیرید و از تزیینات سقف لذت ببرید یا کمی به اطراف نگاه کنید تا مدهوش آیینه‌کاری‌ها شوید. در طبقه همکف عمارت موزه زمان ساعت‌های لوکس اروپایی که قدمت آن‌ها به قرن 17 تا 20 میلادی می‌رسد و برنزی هستند نگه‌داری می‌شود. بیشتر ساعت‌هایی که در این طبقه قرار دارند محصول شرکت‌های بزرگ ساعت‌سازی مثل ال مارشان، بالتازار، پلبور، تیفانی و … هستند.

همچنین در طبقه همکف ساعت‌های دیگری مثل ساعت دیواری، آونگی، رومیزی، مکانیکی و ساچمه‌ای در کنار چند کنسول لوکس قرار دارد. بخشی از ساعت‌های این طبقه ساعت‌های اهدایی هستند که می‌توانید با خواندن تابلوی اطلاعات آن‌ها، متوجه اهمیت مادی و معنوی‌شان شوید. از معروف‌ترین ساعت‌های این طبقه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ساعت طاقچه‌ای، ساخت فرانسه، متعلق به قرن 19 با نماد الهه زیبایی یونان یعنی ونوس
• ساعت موشکی، ساخت سوئیس به سفارش ایران، متعلق به دوران پهلوی اول
• ساعت چوبی پدربزرگ، ساخت انگلیس، تزیین‌شده با صدف صورتی

اتاق اصفهان

یکی از جذاب‌ترین بخش‌های طبقه همکف عمارت موزه زمان، اتاق اصفهان است. قسمتی از طاقچه‌های اتاق اصفهان با الهام از معماری اتاق موسیقی عمارت عالی‌قاپو اصفهان ساخته شده است. معماری این اتاق با معماری سایر بخش‌ها تفاوت دارد و توصیه می‌کنم اگر همچنان اجازه عکاسی می‌دادند (من در سال 1399 رفتم و عکاسی مجاز بود) حتماً یک سلفی در این اتاق بگیرید. به‌خصوص طوری که سقف بی‌نظیر آن که نمادی از آفرینش در باغ عدن است در تصویر باشد. راستی 1 درصد از سقف این اتاق با طلا و 99 درصد باقی با مس ساخته شده است. کار تزیین این اتاق که توسط برادران روحانی، استاد عیسی بهادری و همراهی استاد فرشچیان بوده است، سه سال طول کشید.

طبقه دوم با 4 بخش دیدنی

طبقه دوم عمارت موزه زمان چهار بخش متفاوت دارد که یکی از دیگری زیباتر هستند. در سالن اول می‌توانید از موارد زیر بازدید کنید:

• تصاویری از اولین تأسیس کنندگان کارخانه ساعت‌سازی در جهان
• ساعت جیبی مظفرالدین شاه
• ساعت آفتابی ناصرالدین‌شاه
• ساعت احمدشاه قاجار
• چند ساعت مخصوص افراد مهم حکومت قاجار

در سالن دوم انواع فسیل‌ها و سنگ‌های قدیمی که از دوران مختلف زمین‌شناسی مثل ژوراسیک و … به‌جا ماندند، نگهداری می‌شود. شاید فکر کنید این بخش چه ربطی به موزه ساعت دارد. ولی باید بگویم این قسمت گذر زمان روی کره زمین را به ما یادآوری می‌کند و دیدن آن لذتی متفاوت با سایر بخش‌ها دارد.

سالن سوم که سال تقویم شناسی است، محل نگهداری ابزارهای قدیمی علم نجوم است. همچنین در این قسمت ماکتی از کتیبه بیستون که قدیمی‌ترین سند با تاریخ ایران است قرار دارد. در کنار این‌ها حواستان باشد از کنار اسطرلاب‌ها و ساعت‌هایی با نقش‌های اسطوره‌ای رد نشوید و به آن‌ها دقیق نگاه کنید.

سالن چهارم به‌احتمال‌زیاد سالنی است که از تماشای آن بسیار لذت می‌برید. چراکه در این قسمت انواع ساعت‌های مچی قدیمی و نفیس که برای افراد مهم دوران قاجار و پهلوی بودند، نگهداری می‌شود.

یکی از جذاب‌ترین بخش‌های طبقه دوم، قسمتی است که ساعت افراد مشهور و هنرمندان نگه‌داری می‌شود. این ساعت‌ها را خود این اشخاص به موزه زمان اهدا کردند و در بین آن‌ها می‌توان به ساعت محمدعلی کشاورز، ساعت جمشید مشایخی، ساعت شهید آوینی، ساعت دکتر حسابی، ساعت مصطفی رحماندوست و چند تن دیگر اشاره کرد. راستی حواستان باشد که در طبقه دوم از آثار هنری هوشنگ فروتن هم دیدن کنید. آثاری که با قطعات ساعت‌های فرسوده و ازکارافتاده خلق شدند.

ساعت بازدید، شماره تماس و اینستاگرام موزه زمان

• درهای موزه زمان هر روز هفته به‌جز ایام سوگواری رسمی از ساعت 8 صبح تا 8 شب به روی بازدیدکنندگان باز است.
• شماره تماس موزه زمان: 22417336-021
• موزه زمان صفحه رسمی در اینستاگرام ندارد.

جاهای دیدنی نزدیک به موزه زمان

همان‌طور که در بخش‌های قبل گفتم بازدید از موزه زمان در خیابان ولی‌عصر مثل یک اردوی هیجان‌انگیز و طولانی است، چون در حوالی موزه زمان هم جاهای دیدنی جذابی وجود دارد که معروف‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:

• باغ‌موزه فردوس
• بازار تجریش
• امامزاده صالح
• کاخ سعدآباد

سخن آخر

در این مقاله باهم راهی خیابان ولیعصر شدیم و کمی بالاتر از چهارراه پارک‌وی به سمت موزه زمان رفتیم. موزه‌ای که می‌توان در آن در تاریخ غرق شد و کنار لذت بردن از معماری بنا و محوطه بیرونی موزه، به تماشای ساعت‌های افراد مشهور، ساعت‌های نفیس و لوکس قدیمی و … نشست. پیشنهاد می‌کنم اگر تابه‌حال از این موزه دیدن نکردید، حتماً در اولین فرصت به ملاقاتش بروید. راستی دغدغه اقامتگاه که ندارید، چون اتاقک کنار شماست تا بتوانید با خیال راحت در زمان غرق شوید و بازدیدی لذت‌بخش از موزه ساعت داشته باشید.

سؤالات متداول