معرفی لباس‌ محلی مازندران | رنگارنگ و پرجنب‌وجوش

لباس‌های محلی هر منطقه، چیزهای زیادی در مورد فرهنگ و تاریخ آن به ما می‌گویند. وقتی مدل‌ها یا رنگ‌های خاصی از یک لباس محلی را می‌بینیم، ویژگی‌های مردم منطقه، آب‌وهوا، موقعیت جغرافیایی و هرچیز دیگری از آن منطقه خاص در ذهنمان تداعی می‌شود. استان مازندران نیز منطقه‌ای زیبا و جذاب از ایران است که فرهنگ و تاریخی غنی دارد. لباس‌های محلی مازندران بسیار رنگارنگ و زیبا هستند. قرن‌ها پیش، مردم این استان با افتخار لباس‌های سنتی خود را به تن می‌کردند. این لباس‌ها بازتابی از ارزش‌ها و باورهای مردم و همچنین محیطی هستند که مردم در آن زندگی می‌کنند. در این مطلب، با یکدیگر لباس محلی مازندران را بررسی می‌کنیم؛ همچنین نگاهی به تاریخچه، مواد اولیه، طراحی و اهمیت این لباس می‌پردازیم، پس تا انتهای مطلب با من همراه باشید.

تاریخچه لباس محلی مازندران

استان سرسبز و زیبای مازندران که در خطه شمالی کشور واقع شده، فرهنگ غنی و متنوعی از جمله لباس محلی دارد که تاریخ و سنت خود را نشان می‌دهد.  قدمت لباس‌های محلی مازندران بسیار طولانی است و به دوران باستان بازمی‌گردد. این لباس‌ها در درجه اول تحت تأثیر محیط محلی، آب‌وهوا و شغل مردم بودند. لباس‌های سنتی استان مازندران از پارچه‌های طبیعی تهیه می‌شدند که در شرایط آب‌وهوایی سخت بارانی این استان، از مردم محافظت می‌کردند. با نگاه به لباس‌های محلی این استان، طرح‌های پرجنب‌وجوش و رنگ‌های شاد به چشم می‌خورند و ما را به وجد می‌آورند. لباس مردان معمولا ساده‌تر است و از یک پیراهن آستین بلند، شلوار گشاد، جلیقه و کلاه تشکیل می‌شود. لباس‌های زنانه آن‌ها متنوع‌تر و پیچیده‌تر هستند. دامن و شلوارهای گشاد، نواردوزی، توری و پوشش سر از اجزای اصلی لباس‌های زنانه مازندرانی هستند. در مجموع، لباس‌های سنتی استان مازندران آینه‌ای از تاریخ، سنت و هویت منحصربه‌فرد این منطقه به شمار می‌روند. این لباس‌ها نه تنها نمادی از فرهنگ رنگارنگ این منطقه، بلکه نشان دهنده نیازهای مردمی هستند که قرن‌ها در این منطقه زندگی می‌کنند.

اجزای لباس محلی زنان مازندران

با یک نگاه به لباس محلی زنانه مازندران متوجه جنب‌وجوش آن می‌شویم. رنگ‌های شاد و پررنگی چون زرد، نارنجی و قرمز ما را به وجد می‌آورند. این رنگ‌ها از طبیعت زیبای این منطقه الهام گرفته شده‌اند و حس مناظر زیبای آن را برایمان تداعی می‌کنند. دامن‌های چین‌چینی گشاد و خطوط افقی رنگارنگ روی دامن از اجزای مهم لباس محلی زنانه مازندران به حساب می‌آیند. این ست با یک جلیقه، سرپوش و گاهی کلاه کامل می‌شود. لازم است بدانید هرکدام از اجزای این لباس نام منحصربه‌فرد خود را دارند که بد نیست با آن‌ها آشنا شوید:

1- شلیته

شلیته، به همان دامن چین‌چینی گشاد می‌گویند که با خطوط افقی رنگارنگ تزئین شده است. این نواردوزی سیاهک نام دارد. معمولا این دامن را روی یک شلوار گشاد با دمپای تنگ می‌پوشند. از آنجایی که بیشترین بخش لباس زنانه مازندران را این دامن تشکیل می‌دهد، شلیته را مهم‌ترین عضو لباس محلی زنانه مازندران می‌دانند. در برخی موارد این دامن ساده و گاهی گلدار است. جنس آن معمولا از ابریشم، نخ پنبه یا کتان ظریف است. امروزه برای دور کمر دامن از کش استفاده می‌شود، درحالی که در گذشته از یک نوار کتانی یا بند نخی استفاده می‌کردند.

2-تمبان

همان شلوار گشاد و دمپا تنگی که زیر شلیته می‌پوشند، تمبان نام دارد. تمبان و شلیته دو عضو جدانشدنی از لباس محلی زنانه مازندران هستند. جنس تمبان از نخ است و گاهی لبه‌ی آن را با دوختی تزئینی مزین می‌کنند. دلیل تنگ بودن دمپای این شلوار و دوختن کش به آن این است که زنان هنگام کار کشاورزی و شالیکاری راحت‌تر باشند.

3-نیم ساق

نیم ساق مخصوص دختران جوان است. دختران جوان مازندرانی به جای تمبان که طراحی آن ساده‌تر است، نیم ساق می‌پوشند. تفاوت نیم ساق با تمبان، رنگ‌های شاد آن است، به طوری که نیم ساق را معمولا با رنگ‌هایی چون سرخ و سبز می‌بینیم. از ساق پا به پایین، نیم ساق تنگ می‌شود و نواردوزی یا گلدوزی‌های زیبا آن را مزین می‌کنند.

4- جومه

جومه را می‌توان در لباس محلی اقوام دیگر نیز مشاهده کرد. به بلوز بلندی که گاهی به دامن متصل می‌شود، جومه می‌گویند. قد جومه معمولا کوتاه است و در بلندترین حالت خود به زانو می‌رسد. جومه معمولا با دوخت‌های تزئینی دور یقه یا آستین مزین می‌شود و جنس آن معمولا از کتان است. مچ آستین جومه تنگ و بلند است. گلدوزی‌های روی آن، اصالت و هنر این منطقه را به رخ می‌کشند.

5-نیم تنه و کلیجه

بخشی از لباس محلی زنانه مازندران، نیم تنه‌ای است که آن را روی جومه می‌پوشند. این نیم تنه به شکل یک جلیقه‌ی جلوباز است. در برخی از طراحی‌ها یقه این جلیقه گرد و در برخی دیگر هفتی‌شکل است. جنس این نیم تنه از لایه زیرین خود، یعنی جومه ضخیم‌تر است و معمولا از پارچه‌ی مخمل برای دوخت آن استفاده می‌کنند. این نیم تنه، گاهی با نواردوزی، سکه‌دوزی یا گلدوزی تزئین می‌شود و ظاهری جذاب به خود می‌گیرد. پشت جلیقه نیز آستردوزی می‌شود.  لازم است بدانید این جلیقه را در فصل‌های سردتر سال به تن می‌کنند. اگر هوا خیلی سرد باشد، زنان مازندرانی به جای این نیم تنه، کلیجه بر تن می‌کنند. کلیجه نیز مانند نیم تنه از جنس مخمل است اما شبیه به یک کت بلند طراحی شده است.

6-چادرشو

چادرشو پوششی است که زنان مازندرانی هنگام کار کشاورزی آن را بر تن می‌کنند. این قطعه یک پارچه بزرگ است که آن را به صورت سه گوش دور کمر خود می‌بندند. بافت چادرشو معمولا به شکل چهارخانه است و معمولا زنان مسن‌تر آن را به تن می‌کنند.

7-چارقد

چارقد یک روسری چهارگوش بلند است که معمولا رنگ روشنی دارد. گاهی از پارچه‌های گلدار برای دوخت چارقد استفاده می‌شود. این چادر را به شکل سه‌گوش درمی‌آورند و سپس روی سر استفاده می‌کنند. اصلی‌ترین رنگی که برای چارقد استفاده می‌شود، سفید است و جنس آن بسته به مناسبت‌ها و فصل‌ها متفاوت است. مثلا در فصل‌های سرد مانند زمستان، از پارچه‌های گرم‌تر و ضخیم‌تر مانند پشم و در فصل‌های گرم مانند تابستان از ململ و نخ‌پنبه استفاده می‌کنند. در جشن‌های عروسی محلی مازندران، زنان چارقد سفیدی که قلاب‌بافی شده را به سر می‌کنند.

8-مندل

مندل سربندی برای کارهای روزمره زنان مازندران به‌ شمار می‌رود. این قطعه هیچ جایگاهی در جشن‌ها یا لباس‌های رسمی ندارد و فقط هنگام کارهای روزمره، روی چارقد بسته می‌شود.

اجزای لباس‌ محلی مردان مازندران

لباس محلی مردان مازندران، نسبت به زنان بسیار ساده‌تر است و اجزای کمتری دارد. با دقت بیشتر در این لباس متوجه می‌شویم که شباهت زیادی با لباس محلی دیگر اقوام دارد. رنگبندی‌ها و مدل‌های لباس مردان تنوع زیادی ندارد و به رنگ‌های سفید و مشکی محدود می‌شود؛ برخلاف لباس زنان که دارای رنگ‌های شاد و متنوع است. در اینجا اجزای لباس‌ محلی مردان مازندران را به شما معرفی می‌کنم:

1-جومه

جومه را در لباس محلی زنانه معرفی کردیم. این قطعه در لباس محلی مردان مازندران نیز به شکلی متفاوت دیده می‌شود و به همان پیراهن ساده گفته می‌شود. جنس جومه مردان معمولا از جنس کتان یا نخ است، اما در فصول سردتر سال از پارچه‌های ضخیم‌تر برای دوخت آن استفاده می‌شود.

2-تمبان

به شلوار مرسومی که در لباس محلی مردان و زنان مازندران وجود دارد، تمبان می‌گویند. مردان تمبان را با جومه می‌پوشند. رنگ تمبان در لباس مردان تنوعی ندارد و اغلب به رنگ مشکی است.

3-نیم تنه

بخشی جدانشدنی از لباس محلی مردان مازندران، نیم تنه است. این قطعه یقه‌ای به شکل هفت دارد و رنگ آن مشکی است. فرقی نمی‌کند هوا گرم باشد یا سرد، درهرصورت، مردان این قطعه را روی جومه می‌پوشند.

4-قبا

قبا به کت ضخیم و پشمی می‌گویند که مردان محلی مازندران در فصول سرد سال آن را به تن می‌کنند. قبا این مردان را در روزهای سرد، گرم می‌کند. به این قطعه، “کولک” یا “چوخت” نیز گفته می‌شود. جلوی این کت معمولا با دکمه بسته می‌شود.

5-لباده

لباده لباس مخصوص دامادهای مازندرانی است و به دلیل دست‌وپاگیر بودن در زندگی روزمره جایگاهی ندارد. این قطعه یک کت بلند با جنس کرباس یا فاستونی است و کمر آن با استفاده از یک شال از جنس ابریشم بسته می‌شود.

6-شولا

شولا لباسی مخصوص چوپانان مازندرانی است. این لباس جنس پشمی دارد و از آن‌ها در برابر سرما محافظت می‌کند. این قطعه خود آستری دارد که چوخا نامیده می‌شود.

7-سرپوش

در پوشش محلی مردان مازندران معمولا سرپوشی دیده می‌شود. این سرپوش خود انواع مختلفی دارد که در اینجا آن‌ها را معرفی می‌کنم:

• پوستین کلاه: بهترین آن از پوست بره تازه تهیه می‌شود و مخصوص رمه‌گردانان است.
• کلاه نمدی: جنس آن از نمد یا پشم حلاجی شده است و برای فصل زمستان به‌کار می‌رود.
• شب کلاه: جنس این کلاه پشم است و فرمی مانند کاسه دارد. این کلاه در گذشته هنگام خواب یا در خانه مورداستفاده قرار می‌گرفت.
• کلاه گوشی: لبه این کلاه در قسمت پشت و دو گوش آن برگشته است.
• کلاه سنگسری: سطح این کلاه روزنه‌هایی دارد و جنس آن از پشم است.

8-پاپوش

بخشی از لباس محلی مردان مازندران، پاپوش است. در اینجا انواع پاپوش محلی مردان مازندران را بررسی می‌کنیم:

• جرب: جوراب مخصوص چوپان‌ها
• کوش: گیوه‌ای برای مردم نواحی کوهستانی
• چوکوش: صندل‌هایی با کف نازک از جنس چوب افرا
• شیخی کوش: کفشی مخصوص روحانیون با جنس چرم
• چموشک: کفشی با پاشنه نعل آهنی و از جنس چرم گاو
• چاروق: کفشی چرمی با بندهای بلند

سخن پایانی

در این مطلب لباس مردانه و زنانه محلی مازندران را باهم بررسی کردیم و دیدیم که لباس زنانه آن سرشار از رنگ‌های شاد و الهام گرفته از طبیعت زیبای این منطقه است. برخلاف اینکه درحال‌حاضر پوشیدن لباس محلی به صورت روزمره مرسوم نیست، هنوز طرفداران بسیاری دارند. گاهی این لباس‌ها در مراسمات و جشن‌های خاص پوشیده می‌شوند. همچنین افراد علاقه زیادی به عکس گرفتن با این لباس‌ها دارند. لباس‌های محلی فرهنگ کشورمان را زنده نگه داشته‌اند، پس چه بهتر که اهمیت بیشتری برای آن‌ها قائل شویم و به معرفی و نمایش آن به سراسر جهان کمک کنیم.