رسم و رسوم عید نوروز ما ایرانیان، از اواسط اسفندماه شروع می‌شوند. یعنی همین که عمو نوروز آن کوله پر از بارش را روی دوش می‌گذارد و می‌رود تا به خانه ننه سرما برسد، همین که درختها تکانی می‌دهند به خودشان تا برای جوانه و برگ آماده شوند، رسوم نوروزی هم سروکله شان پیدا می‌شود. کاشت سبزه، خانه تکانی، چهارشنبه سوری، هفت سین، دید و بازدید و عیدی و حتی سیزده به در!
نوروز و رسم و رسومش آنقدر کهنه و قدیمی است که حرف زدن و نوشتن از آنها کار ساده‌ای به نظر نمی‌رسد. هر بار شروع می‌کنیم به نوشتن از نوروز، یک سمت ذهن را این پر می‌کند که چه طور حرف تازه‌ای بزنم؟! اصلا چه طور می‌شود از موضوع با این قدمت، مطلب تازه و خواندنی نوشت. با این حال رسم و رسوم ایرانیان در عید نوروز آنقدر برای ما عزیزند که می‌خواهیم آن را از زاویه‌ای صمیمی‌تر برای شما تعریف کنیم. وگرنه کدام ما هستیم که مثلا با خانه تکانی و چهارشنبه سوری آشنا نباشیم؟!
فهرست مطلب
کاشت سبزه؛ روزهای پر از امید جوانه زدن
سبزه سفره هفت سین با آن طراوت و تازگی‌اش آنقدر در باور نوروزی ما پُر رنگ و لعاب است که شاید یکی از مهمترین نمادهای نوروز هم محسوب شود. عکس‌های نوروزی، بیلبوردها، تبلیغات و غیره، همه و همه سبزه را نماد آمدن بهار می‌دانند. اصلا شاید اگر از کوچکترها بپرسیم چه چیزی شما را یاد نوروز می‌اندازد، اولین چیزی که به ذهنشان برسد، کاشت سبزه برای نوروز باشد. لذت بلند کردن پارچه نمدار از روی بذرهایی که مادرها برای هفت سین آماده کرده‌اند را کدام ما می‌توانیم فراموش کنیم؟! هرچند شاید امروز خیلی از ما سبزه آماده تهیه کنیم. اما لااقل فلسفه سبزه، کاشت و امید را باور داریم.
کاشت سبزه یکی از زیباترین رسم و رسوم عید نوروز از روزگاران دور تا امروز است. باور کنید یا نه، ایرانیان قدیم بیست و پنج روز قبل از نوروز، روی دوازده ستونِ خشتِ خام، غله‌های متفاوتی (گندم، برنج، جو، عدس، لوبیا، نخود، کنجد، باقلا و … ) می‌کاشته‌اند و اگر سبزه‌ها رویش خوبی داشتند، نتیجه می‌گرفتند که سال پُر برکتی در راه است. آنها روز ششم نوروز را به عنوان نمادی از برکت و باروری به پخش این سبزه‌ها در تالارها می‌گذراندند. هرچند مردم آن روزگار برای سبزه‌های خودشان جو و ارزن سبز می‌کردند. اما امروز ما برای انتخاب نوع سبزه، هیچ محدودیتی نداریم. فقط این را بدانید که دهه اول اسفند باید برای سبز کردن بعضی از سبزه‌ها (تخم لیمو یا نارنج) دست به کار شوید و برای سبز کردن عدس و گندم همان ده روز آخر اسفند کافی است.
خانه تکانی یا جاروبندان، رسمی بدون بدن درد!
عبارت خانه تکانی شما را یاد چه چیزی می‌اندازد؟! اگر ذهنیتِ فانتزی شما در لحظه شنیدن، تکان دادن یک خانه بزرگ در دست یک شخصیت انیمیشنی را تداعی نکند، احتمالا اولین حس مشترکتان، تیر کشیدن کمر و ستون فقرات است!!! هرچند در باور ایرانیان خانه تکانی با مفهوم امروزی آن بسیار متفاوت بوده است. یکی از مهمترین رسم و رسوم عید در سال‌های اخیر ایرانیان خانه تکانی است.
به گفته ایران شناسان، گذشتگان ما معتقد بودند که شیاطین، پلیدی و اهریمن‌ها در گوشه‌های تاریک و دور از دسترس خانه لانه می‌کنند، به همین خاطر برای داشتن خانه‌ای پاک برای لحظه سال نو، باید یک روز قبل تمام خانه جارو شود. آنها در انتهای روز خانه تکانی، جاروها را در گوشه خانه می‌گذاشتند و لباس‌های مخصوص فصول گرما را بیرون می‌آوردند. در واقع در میان ایرانیان باستانی که سازندگان رسم و رسوم عید نوروز بوده‌اند، فرصت خانه تکانی از اول دی و بهمن تا لحظه سال تحویل نبوده است! بلکه در یک شبانه روز قبل از نوروز خانواده‌ها دور هم جمع می‌شدند و خانه‌ها را تکان می‌دادند!
خانه تکانی کمک می‌کند روحیه کار گروهی میان افراد خانواده هم بیشتر شود. اما تا امروز از خودتان پرسیده‌اید چرا می‌گوییم خانه تکانی؟! مثلا چرا نمی‌گوییم خانه تمیزی؟! خانه تکانیِ باستانی، منحصر به چوب زدن قالی‌ها، مرتب کردن لباس‌ها و محل طبخ و گرفتن خاک پشتی‌ها بوده است. به تصویرش که فکر کنید، تکان را حس می‌کنید و احتمالا صدای چوب زدن قالی هم به گوشتان می‌رسد.
چهارشنبه سوری؛ رسمی برای اسپند، آتش، شادی
جشن سه شنبه آخر سال یا چهارشنبه سوری هم آنقدر به گوش ما و شما آشناست که وقتی حرفش را هم می‌زنیم صدای فس وفس فشفشه و تق تق ترقه را می‌شنویم. شاید حتی بوی چوب سوخته و حس گرمای آتش هم چاشنی‌اش شود. سه شنبه آخر سال یکی از شادترین رسم و رسوم عید ایرانیان است. در این جشن درست هنگام غروب آتشی بزرگ بر پا می‌کردند و آن را تا طلوع آفتاب روشن نگاه می‌داشتند.
پریدن از روی آتش نمادی از دور کردن بیماری‌ها بوده است. دودکردن اسفند، جاروسوزی، سوزاندن وسایل کهنه، ریختن خاکستر آتش به بیرون خانه و غیره هم اقداماتی در جهت دفع بلا بوده است. اینکه چرا عنصر اصلی این رسم و رسوم عید نوروز آتش است، به اعتقاد ایرانیان باستان برمی‌گردد. آنها آتش‌افروزی را نمادی از بیرون کردن عناصر منفی می‌دانستند. البته در متون تاریخی اشاره دقیقی به عبارت چهارشنبه سوری نشده اما جشن آتش درست شش روز قبل از نوروز برگزار می‌شده است.
مردم در این جشن باشکوه کوزه‌های سفالی خود را از بالای بام به پایین پرت می‌کردند و کوزه‌ای جدید را برای خودشان جایگزین می‌کردند. آنها باور داشتند که بلاهای سال قبل با شکستن کوزه از بین می‌رود. مادرها کنار تنور نان می‌بستند و با آجیل و شیرینی از دیگران پذیرایی می‌کردند.
یکی از رسم و رسوم عید که از گذشته برجای مانده، قاشق‌زنی است. در این رسم، کوچکترها برای به دست آوردن تنقلات بیشتر پارچه بر سر برای قاشق‌زنی راه می‌افتادند در کوچه‌ها و دختران جوان فالگوش نیت‌های خود می‌ایستادند. هر چند امروزه ممکن است بسیاری از این کارها در شهرهای بزرگ ایران طرفدار نداشته باشد، اما هنوز هم دور هم جمع شدن سه شنبه آخر سال و پریدن از روی آتش، لذتی است که از دستش نمی‌دهیم.
بیشتر بخوانید: مسافرت در نوروز
هفت سین؛ سفرهای سرشار از امید
عدد هفت شما را یاد چه چیزی می‌اندازد؟! هفت رنگِ رنگین‌کمان؟! هفت اقلیم؟! هفت شهر عشق که عطار گشته بود؟! هفت خوان رستم؟! راستش را بخواهید عدد هفت در زبان باستانی «امرداد» نام دارد. امرداد معنای جاودانگی و بی‌مرگی دارد. اطلاعات تاریخی به ما می‌گوید که عدد هفت برای ایرانیان قدیم، عددی مقدس بوده است.
محققان دلیل اصلی این مطلب را علاقه مردم به علم نجوم می‌دانند. چراکه سیاره و ستاره‌های هفتگانه در زندگی آنها تاثیر داشتند. راستش را بخواهید نظریات متفاوتی درباره هفت سین وجود دارد. عده‌ای می‌گویند قبل از حضور هفت سین در زندگی ایرانیان هفت شین و قبلتر هفت چین وجود داشته است. دانشنامه ایرانیکا هم تاریخ این رسم و رسوم عید نوروز را مبهم می‌داند. بعضی از محققان به هفت «سینی» (طبق) پر از خوراکی اشاره کرده‌اند یا اصل را «هفت‌چین» به معنی هفت چیدنی دانسته‌اند.
عده اندکی هم به هفت میم معتقد هستند که شامل مرغ، ماهی، ماست، مویز و… بوده است. باور کنید یا نه تمامی جشن‌های باستانی ایرانی با چینش خوان(سفره) همراه بوده است. سفرهای که از انواع خوراکی‌ها و نمادها پر می‌شد. خوراکی‌ها و نمادهایی که هر کدام نشانی از یک باور بودند. شاید سفره هفت سین آشناترین این خوان‌ها برای ما باشد. هفت سین باستانی درست چند ساعت قبل از رسیدن به لحظه سال نو چیده می‌شده است. هفت سین امروزی ما نیز نمادهای مهمی دارد:
- سنجد نماد فرزانگی و زایش
- سبزه نماد زندگی و شادابی
- سمنو نماد همبستگی
- سماق نشان صبر
- سرکه سمبل پذیرش ناملایمات
- سیر نشانی از سلامتی
- تخم‌مرغ‌های رنگی نماد زایش
- سکه نماد رزق و روزی
- آینه نماد روشنایی
- شمع یا آتشدان مظهر روشنایی
دید و بازدید در عید نوروز
یکی از رسم و رسوم عید برای ایرانیان، دید و بازدید است. این کار در فرهنگ اسلام نیز بسیار ارزشمند می‌باشد. در اسلام تاکید شده کسی که مومنی را زیارت کند، گویا خدا را در عرش زیارت کرده و کسی که در راه دیدن مومن به مشکلی برخورد کند خدا هفتاد مشکل از او را برطرف می کند. ایرانیان در روزهای اول سال نو، به دیدار بزرگ‌ترهای خود می‌روند و از احوال هم جویا می‌شوند. در این روزها اغلب مردم ایران سعی می‌کنند کدورت‌ها را کنار گذاشته و به دید و بازدید اقوام و آشنایان بروند.
همچنین در این دید و بازدید، بزرگ‌ترها به کوچکترها هدیه‌ای مانند اسکناس نو یا تخم‌مرغ رنگی به عنوان عیدی می‌دهند.
نو پوشی یا تمیز پوشی
یکی دیگر از رسم و رسوم عید نوروز نوپوشی است. ایرانیان در روزهای پیش از سال نو لباس‌های نو خریداری می‌کنند و در زمان تحویل سال، لباس تمیز یا نو به تن می‌کنند.
