قدم به شیراز که می‌گذارید، خیابان‌های پرجنب‌وجوش، مغازه‌های قدیمی، کافه‌های کوچک و عطر دلنشین بهارنارنج در هوای شهر، شما را به دنیایی متفاوت می‌برد. شیراز شهری است که در هر گوشه‌اش ردپای تاریخ و فرهنگ ایران دیده می‌شود. از آرامگاه حافظ و سعدی گرفته تا بازار وکیل، مسجد وکیل و حمام‌های سنتی، همه و همه داستانی از زندگی این شهر را روایت می‌کنند. میان این شور و زندگی شهری، کافی است مسیرتان را کمی تغییر دهید تا به ارگ کریمخان برسید. بنایی مستحکم با دیوارهای آجری بلند، برج‌های کنگره‌دار، ایوان‌های ستون‌دار و حیاطی وسیع با حوض‌های فیروزه‌ای و باغچه‌های منظم که ترکیبی از آرامش و اقتدار را در کنار شکوه معماری زندیه به نمایش می‌گذارد. ارگ کریمخان نه تنها محل سکونت و فرمانروایی کریمخان زند بوده، بلکه نمونه‌ای برجسته از طراحی هوشمندانه‌ای است که هم کارکرد نظامی و هم کارکرد مسکونی را در خود جای داده و هنوز هم هر بازدیدکننده‌ای را مجذوب خود می‌کند.
در این مقاله می‌خواهیم راهی شیراز شویم و رد خاطره‌ها را دنبال کنیم تا به ارگ کریمخان برسیم؛ بنایی که تاریخچه‌اش با زندگی یکی از محبوب‌ترین پادشاهان ایران گره خورده و معماری‌اش جلوه‌ای از هنر و اندیشه ایرانی را به نمایش می‌گذارد. اگر می‌خواهید با این ارگ تاریخی بیشتر آشنا شوید و شکوه زندیه را از نزدیک لمس کنید، با ما تا آخر این مقاله از اتاقک همراه ما باشید که می‌خواهیم سفری به دل تاریخ شیراز داشته باشیم.
ارگ کریمخان شیراز در یک نگاه
|
عنوان |
توضیحات مختصر و کاربردی |
|
موقعیت مکانی |
مرکز شهر شیراز، ابتدای خیابان کریمخان زند، شمال شرقی میدان شهدا، نبش میدان شهرداری |
|
تاریخچه |
ساخته‌شده در سال ۱۱۸۰ هجری قمری به دستور کریمخان زند؛ کاربری حکومتی، نظامی و مسکونی. در دوره قاجار دارالحکومه، در دوره پهلوی زندان و امروزه به عنوان موزه ملی |
|
مسیر دسترسی |
به‌دلیل قرارگیری در مرکز شهر، دسترسی آسان با تاکسی، اتوبوس و پیاده‌روی از میدان شهدا و خیابان‌های اصلی شیراز؛ نزدیکترین ایستگاه مترو، ایستگاه زندیه |
|
معماری و بخشهای مختلف |
ترکیبی از ساختار نظامی و مسکونی، دیوارهای بلند خشتی، چهار برج آجری نیمه‌استوانه‌ای، حیاط مرکزی با درختان پرتقال و حوضها، اتاقهای مسکونی با پنجره‌های چوبی و شیشه‌های رنگی، حمام اختصاصی، ایوان‌های ستون‌دار و شاهنشینها |
|
جاهای دیدنی نزدیک |
بازار وکیل، حمام وکیل، موزه پارس (آرامگاه کریمخان)، همه در فاصله چند دقیقه‌ای |
|
ساعت بازدید |
نیمه اول سال: ۸:۳۰ تا ۲۱ – نیمه دوم سال: ۷:۳۰ تا ۲۰:۳۰ |
|
نکات مهم |
نبود پارکینگ اختصاصی، بهترین زمان بازدید صبح یا عصر برای پرهیز از گرما، پوشیدن کفش راحت برای پیاده‌روی آسان |
|
اقامت |
اقامت در مهمان‌سراها و خانه‌های بوم‌گردی اطراف میدان شهدا و دیگر نقاط شیراز، رزرو از طریق سایت اتاقک |
ارگ کریمخانی کجاست
ارگ کریمخان در مرکز شهر شیراز و در ابتدای خیابان کریم خان زند واقع شده است، درست در نبش میدان شهرداری. برای رسیدن به ارگ کافی است خودتان را به میدان شهدا برسانید و از یکی از خروجی‌های میدان به سمت خیابان هجرت حرکت کنید؛ قلعه درست مقابل شما ظاهر می‌شود. این بنا که به دستور کریمخان زند بین سال‌های ۱۷۶۶ و ۱۷۶۷ میلادی ساخته شد، هم محل سکونت و هم مرکز فرماندهی او بوده و به همین دلیل به «ارگ کریمخانی» معروف شده است. معماران برجسته آن زمان با استفاده از بهترین مصالح، ارگ را طراحی و اجرا کردند تا ترکیبی از قدرت و زیبایی را نشان دهد.
آدرس ارگ کریمخان: شیراز، ابتدای خیابان کریم خان زند، نبش میدان شهرداری
شماره تلفن: ۳۲۲۴۷۶۴۸-۰۷۱
تاریخچه ارگ کریمخان شیراز
ارگ کریمخان یا ارگ کریمخانی یکی از مهمترین بناهای تاریخی شیراز است که در سال ۱۱۸۰ هجری قمری به دستور کریمخان زند ساخته شد. پس از انتخاب شیراز به‌عنوان پایتخت حکومت زندیه، کریمخان تصمیم گرفت میدانی وسیع همانند میدان نقش جهان اصفهان در شمال شیراز قدیم بسازد. این میدان که توپخانه نام داشت دارای بخشهای مختلفی ازجمله ارگ، دیوانخانه، بازار وکیل، حمام و مسجد وکیل و چندین کاروانسرا بود و هسته اصلی شهر را شکل می‌داد. ارگ کریمخانی به‌عنوان محل سکونت و فرمانروایی کریمخان در بخش شمالی این میدان طراحی و ساخته شد. این ارگ هم جنبه مسکونی داشت و هم نظامی، تا هم امنیت و هم راحتی خانواده سلطنتی تأمین شود.
ارگ کریمخانی در دوران زندیه
در دوران زندیه، ارگ کریمخان با برج‌های بلند و معماری دقیق خود به‌عنوان نمادی از اقتدار و شکوه شهر شناخته می‌شد. این بنا به‌گونه‌ای طراحی شد که با سایر ساختمان‌های میدان توپخانه و اطراف آن هماهنگی کامل داشت و نقش مهمی در مدیریت شهری و حکمرانی داشت.
ارگ کریمخانی در دوران قاجار
پس از فتح شیراز توسط آقا محمدخان قاجار و خصومت با حکومت زندیه، بسیاری از بناهای مربوط به کریمخان تخریب شدند، اما ارگ کریمخان حفظ شد و به‌عنوان دارالحکومه مورد استفاده حاکمان منصوب از سوی حکومت مرکزی قرار گرفت. در طول دوران قاجار، تغییراتی در بنا ایجاد شد؛ بخشهایی از بنا تخریب و بخشهایی دیگر نیز افزوده شدند، نقش‌ها و تزئینات مینیاتوری دوران زندیه با گچ و تزیینات جدید پوشانده شد و در مجموع، معماری بنا دستخوش دخل و تصرف‌های متعدد شد.
ارگ کریمخانی در دوران پهلوی
در دوره پهلوی اول ارگ تغییر کاربری چشمگیری یافت و به زندان شهربانی تبدیل شد. تالارها دو طبقه شدند و در هر طبقه چند سلول ساخته شد. تزئینات دیوارها و نقاشی‌های قدیمی پوشانده شد، پنجره‌ها مسدود گشت و بخشی از ارسی‌ها با دیوارهای ضخیم بسته شدند. این تغییرات باعث شد بنا آسیب‌های زیادی ببیند و بسیاری از ویژگی‌های معماری اصلی آن از بین برود.
پس از سال ۱۳۵۰، ارگ در اختیار اداره فرهنگ و هنر و تحت نظارت دفتر فنی حفاظت آثار باستانی قرار گرفت و در سال ۱۳۵۱ نیز به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
ارگ کریمخانی پس از انقلاب اسلامی
پس از انقلاب، ارگ کریمخانی به عنوان یکی از آثار ملی ایران بار دیگر مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت تا شکوه زندیه دوباره زنده شود. امروزه این ارگ تاریخی زیر نظر اداره میراث فرهنگی قرار دارد و به‌عنوان موزه بزرگ فارس پذیرای گردشگرانی است که می‌خواهند تاریخ و فرهنگ شیراز را از نزدیک لمس کنند.
مسیر دسترسی به ارگ کریمخان شیراز
برای رفتن به ارگ کریمخان، لازم نیست خیلی دنبال آدرس بگردید؛ چون این بنا درست در یکی از پرترددترین و شناخته‌شده‌ترین خیابان‌های شیراز، یعنی خیابان کریمخان زند قرار دارد. کافی است خودتان را به میدان شهدا برسانید. وقتی از خروجی‌های میدان به سمت خیابان هجرت حرکت کنید، نمای باشکوه ارگ درست روبه‌روی شما ظاهر می‌شود و عملاً نمی‌شود آن را ندید. اگر قصد دارید با وسایل نقلیه عمومی بروید، بهترین انتخاب مترو است. باید در ایستگاه زندیه پیاده شوید و حدود ۱۰ دقیقه به‌سمت میدان شهدا قدم بزنید تا به ورودی ارگ برسید. اتوبوس‌ها و تاکسی‌های شهری هم در اطراف این میدان تردد زیادی دارند و مسیر را برایتان ساده‌تر می‌کنند. در صورتی که با خودروی شخصی راهی ارگ می‌شوید، بهتر است بدانید خود مجموعه پارکینگ ندارد و نزدیک آن هم معمولاً فضای خالی برای پارک کم پیدا می‌شود؛ بنابراین باید در خیابان‌های اطراف کمی جست‌وجو کنید تا جای مناسبی پیدا کنید.
مزیت موقعیت ارگ این است که در قلب محدوده تاریخی شیراز قرار دارد؛ یعنی وقتی به این نقطه رسیدید، چند قدم آن‌طرف‌تر می‌توانید از بازار وکیل، حمام وکیل، مسجد وکیل و حتی چند مرکز خرید مهم شهر هم دیدن کنید. به همین خاطر با یک‌بار رساندن خودتان به میدان شهدا، عملاً وارد یکی از دیدنی‌ترین بخشهای شیراز شده‌اید.
معماری ارگ کریمخان شیراز
ارگ کریمخان، هرچند در مقایسه با بناهای مجلل دوران صفوی یا قاجار به‌ظاهر ساده است، اما در اوج سادگی، زیبایی و شکوه خاص خود را دارد. این بنای تاریخی در زمینی به مساحت حدود ۱۲ تا ۱۳ هزار متر مربع با زیربنای تقریبی ۴ هزار متر مربع ساخته شده و طراحی آن به شیوه اصفهانی و درونگرا است. ارگ به‌گونه‌ای طراحی شده که دو بخش مسکونی و نظامی را در خود جای داده است؛ بخش داخلی بیشتر برای سکونت و راحتی خانواده سلطنتی و بخش بیرونی برای حفاظت و کنترل نظامی. سبک کلی معماری ارگ ساده و کاربردی است، اما در بخشهایی مثل سردر اصلی، تزئینات و کاشی‌کاری هفت‌رنگ دیده می‌شود که صحنه‌ای از نبرد رستم و دیو سپید را به تصویر می‌کشد. در بخش داخلی، ایوان‌ها، تالارها، اتاق‌ها و راهروها با نقاشی‌ها و مقرنس‌کاری‌های ظریف تزئین شده‌اند و پنجره‌های ارسی با شیشه‌های رنگی نور و رنگ را به درون بنا هدایت می‌کنند.
معماری بخش نظامی ارگ کریمخان
دیوارهای آجری ارگ با ارتفاع ۱۲ متر و کنگره‌هایی برای دیده‌بانی، ارگ را به یک قلعه مستحکم و نفوذناپذیر تبدیل کرده‌اند. در چهار گوشه این دیوارها، چهار برج سنگی با ارتفاع حدود ۱۴ متر ساخته شده که هرکدام از سه طبقه تشکیل می‌شوند و برای استراحت سربازان و نگهداری اسلحه کاربرد داشته‌اند. پی این برج‌ها تا عمق ۶ متر ساخته شده و با وجود اینکه یکی از برج‌ها دچار کج‌شدگی شده، هنوز جزو جذابیت‌های تاریخی ارگ محسوب می‌شود.
دورتادور ارگ همچنین خندق و جان‌پناه‌هایی برای تیراندازی تعبیه شده بود که بخش نظامی بنا را کامل می‌کند. نکته جالب این است که شکل کلی ارگ از بالا تقریباً ذوزنقه‌ای است؛ چرا که برج شمال غربی به دلیل نشست خاک کمی به سمت غرب کشیده شده است.
معماری بخش مسکونی ارگ کریمخان
بخش مسکونی ارگ دقیقاً همان جایی است که حال‌وهوای زندگی کریمخان و خانواده‌اش را در خود نگه داشته است. برخلاف نمای بیرونی که کاملاً نظامی و ساده طراحی شده، فضای داخلی ارگ با ایوان‌ها، تالارها، اتاقهای نقاشی‌شده، باغچه‌ها و آب‌نماها حال‌وهوایی آرام و اشرافی داشته است. این بخش، هسته اصلی زندگی در ارگ بوده و سه ضلع شمالی، جنوبی و غربی را شامل می‌شده است. هر ضلع یک ایوان بزرگ داشته که روی دو ستون سنگی استوار بوده است. البته بعدها در دوره قاجار، این ستون‌های سنگی را برداشتند و به جای آن ستون‌های چوبیِ مارپیچ و تزئینی ساختند؛ تغییری که هرچند کاملاً هماهنگ با طرح اولیه نبود، اما هنوز هم یکی از مشخصه‌های معماری داخلی ارگ محسوب می‌شود. در دو سمت هر ایوان یک تالار قرار دارد و بین تالارها شش اتاق طراحی شده که با چندین راهرو به یکدیگر ارتباط پیدا می‌کنند. در این اتاق‌ها، نقاشی‌هایی دیده می‌شود که الهام‌گرفته از سبک نقاشیِ عصر صفوی است؛ رنگ‌های گرم، طرح‌های اسلیمی و نقوش گیاهی که جلوه‌ای دلنشین به فضا می‌دهند. طاق‌ها هم با مقرنس‌کاری‌های ظریف تزیین شده‌اند و نشان می‌دهند که طراحان ارگ حتی در ساده‌ترین فضاها هم از دقت و جزئیات غافل نبوده‌اند.
یکی از چشم‌نوازترین جزئیات این بخش، پنجره‌های ارسی است. ارسی‌های چوبی با شیشه‌های رنگی، نور روز را به بازی می‌گیرند و داخل اتاق‌ها سایه‌روشن‌های رنگی خلق می‌کنند. همین ترکیب نور و رنگ باعث شده فضای داخلی ارگ، حس و حال یک خانه ایرانیِ اصیل را در کنار معماری حکومتی حفظ کند.
بخشهای مختلف ارگ کریمخان
وقتی قدم به ارگ کریمخان می‌گذارید، در واقع وارد دنیایی می‌شوید که هر گوشه‌اش بخشی از زندگی، سیاست و قدرت دوران زندیه را روایت می‌کند. این مجموعه فقط یک دژ نظامی یا یک اقامتگاه حکومتی نیست؛ بلکه یک شهر کوچک و منظم است که هر قسمت آن با هدفی مشخص طراحی شده است. از دروازه ورودی و برج‌های نگهبانی گرفته تا شاهنشینها، اتاقهای مسکونی، حمام اختصاصی، حیاط اصلی و سامانه آبرسانی، همه کنار هم یک سازه منسجم و کاملاً فکرشده را شکل داده‌اند.
محوطه اصلی ارگ
در بخش ورودی ارگ کریمخان، تابلوی کاشی‌کاری چشم‌نوازی از دوره قاجار دیده می‌شود؛ تصویری از نبرد رستم و دیو سفید که شکوه اسطوره‌های ایرانی را به یاد می‌آورد. پس از عبور از ورودی، دیوارهای آجری ساده با پنجره‌های چوبی قدیمی در دو سوی محوطه نمایان می‌شوند و فضایی صمیمی و تاریخی را تداعی می‌کنند. در دل این محوطه، حیاطی بزرگ با درختان پرتقال تنومند قرار دارد؛ درختانی که سایه و طراوتشان روح تازه‌ای به فضا می‌بخشد. آبراه‌های روان و حوض‌های پرآب نیز میان باغچه‌ها جریان دارند و با انعکاس آسمان، زیبایی و سرزندگی محیط را دوچندان می‌کنند.
شاه‌نشین‌های ارگ کریمخان
در داخل ارگ کریمخان سه اتاق قرار دارد که به‌خاطر اندازه بزرگ، نورگیری عالی و سقف‌های بلندشان به آن‌ها شاه‌نشین یا سه‌دری/پنج‌دری گفته می‌گویند. این سه شاه‌نشین در اضلاع شمالی، غربی و جنوبی قرار دارند و هرکدام برای فصل و کاربری مشخصی طراحی شده‌اند. شاه‌نشین شمالی که برای استفاده در زمستان ساخته شده، یکی از چشم‌گیرترین فضاهای ارگ است. در این شاه نشین، دو ستون یکپارچه سنگی معروف به گندمک دیده می‌شود که با تزئینات گل شاه‌عباسی به‌زیبایی تراش خورده‌اند. سقف این شاه نشین هم با مقرنس‌کاری‌های چشم نواز پوشانده شده و مهارت هنرمندان زندیه را به‌خوبی نشان می‌دهد.
در ضلع غربی، شاه‌نشین اصلی ارگ قرار دارد؛ فضایی تابستانه که درست روبه‌روی حوض بزرگ حیاط ساخته شده و در روزهای گرم، هوای خنک‌تری نسبت به باقی بخش‌ها داشته است. ستون‌های این تالار برخلاف شاه‌نشین شمالی، چوبی هستند؛ آن هم از جنس چوب سرو با طرح‌های مارپیچ که با مهارت بسیار کنده‌کاری شده‌اند. بالای ستون‌ها هم مقرنس‌های خوش‌تراش دیده می‌شود که اوج ذوق و هنر معماری دوره زندیه است. شاه‌نشین دیگر در ضلع جنوبی ساخته شده و کاملا قرینه شاه نشین شمالی است. با این تفاوت که این تالار برای کاربری چهارفصل طراحی شده و در تمام طول سال مورد استفاده قرار می‌گرفته است. در این بخش نیز تزئینات بنا بسیار چشم‌گیر است؛ ترکیبی از سادگی زندیه و ظرافت هنرمندانه‌ای که در جزئیات، خودش را نشان می‌دهد.
اتاق‌ها و فضاهای مسکونی
در ضلع‌های شمالی، جنوبی و غربی ارگ کریمخان، اتاق‌هایی برای سکونت ساخته شده است. هر ضلع یک ایوان بزرگ دارد که بر دو ستون سنگی استوار است و در دو سوی آن شش اتاق قرار گرفته است. این اتاق‌ها از درون به یکدیگر راه دارند و بینشان یک فضای راهرو مانند وجود دارد که اتاقهای کوچک‌تر بالای آن قرار گرفته‌اند. پشت این اتاقهای کوچک، پستوهایی طراحی شده که روزگاری محل استراحت غلامان بوده است.
دیوار اتاق‌ها آجری است و پنجره‌های بزرگ چوبی نور را به‌خوبی به داخل هدایت می‌کنند. برخی پنجره‌ها با شیشه‌های رنگی تزئین شده‌اند و هنگام تابش خورشید، رنگ‌ها بر زمین و دیوارها می‌رقصند و فضایی دلنشین می‌آفرینند. در هر اتاق، عناصر معماری سنتی مانند سردرها، طاقچه‌ها، مقرنس‌ها و قطاربندی‌ها دیده می‌شود؛ جزئیاتی ساده اما چشم‌نواز که سبک معماری زندیه را به‌خوبی نمایان می‌سازد.
حمام ارگ
حمام ارگ کریمخان از شاخص‌ترین بخشهای این بناست و برخلاف بسیاری از قسمت‌ها، در طول سال‌ها کمتر آسیب دیده است. این حمام که در ضلع جنوب شرقی قرار دارد، نخستین نمونه اختصاصی ساخته‌شده به این شیوه در ایران به شمار می‌رود. در ورودی آن، رختکن با حوضی هشت‌گوش در مرکز و سکوهایی پیرامونش دیده می‌شود؛ فضاهایی که روزگاری برای تعویض لباس، استراحت، حجامت، ماساژ و حتی خال‌کوبی کاربرد داشتند. رختکن از طریق راهرویی به گرمخانه می‌رسد. گرمخانه جایی برای گرم‌کردن آب جهت استحمام بود و در کنار آن یک خزینه هم قرار داشت. سقف رختکن با آهک‌بری‌های ظریف تزئین شده و چهار ستون سنگی یکپارچه در گرمخانه، مهارت و هنر معماران زندیه را به‌خوبی نشان می‌دهد.
حوضها و سیستم آبرسانی
سیستم آبرسانی ارگ یکی از بخشهایی است که واقعاً هوش و خلاقیت معماران را نشان می‌دهد. برای هر قسمت از ارگ، حوض‌های جداگانه ساخته شده بود تا نیازها را تامین کند. این حوضها از سنگ آهک اتابکی ساخته شده‌اند؛ سنگی مقاوم در برابر رطوبت و فرسایش. آب مورد نیاز ارگ از قنات رکن‌آباد تأمین می‌شد؛ آبی گوارا و معدنی که از قدیم شهرت داشته است. اما چون آب راکد می‌توانست به‌مرور تبدیل به گنداب شود، داخل تمام حوضها فواره‌هایی تعبیه کردند تا آب همیشه در جریان باشد. متاسفانه امروز مسیر قنات تخریب شده و سامانه آبرسانی مانند گذشته فعال نیست، اما ساختار آن هنوز قابل مشاهده است.
برج کج ارگ
یکی از جذاب‌ترین بخشهای ارگ، برج کج در گوشه جنوب شرقی مجموعه است. این برج سال‌ها آرام‌آرام کج شد و به خاطر خم شدنش، جذابیت گردشگری خاصی پیدا کرده است. دلیل قطعی این کج‌شدن هنوز مشخص نیست، اما بسیاری معتقدند وجود خندق قدیمی، رطوبت آب‌های زیرزمینی و حمام ارگ که درست زیر این برج بوده، باعث نشست زمین شده است. بااین‌حال روند کج‌شدن متوقف شده و امروز این برج یکی از شاخص‌ترین بخشهای ارگ به حساب می‌آید.
جاهای دیدنی نزدیک به ارگ کریمخانی شیراز
اگر پس از بازدید از ارگ کریمخان زمان کافی داشتید، در همان اطراف می‌توانید چند مورد دیگر از جاذبه‌های گردشگری شیراز را نیز ببینید. در چند قدمی ارگ، حمام وکیل با معماری هوشمندانه و کارکرد اجتماعی‌اش، بازار وکیل که هنوز حال‌وهوای تجارت سنتی را حفظ کرده و موزه پارس که آرامگاه کریمخان و گنجینه‌ای از آثار هنری ارزشمند است، قرار دارند. این نزدیکی باعث می‌شود در یک مسیر کوتاه، مجموعه‌ای از بناهای تاریخی و فرهنگی زندیه را تجربه کنید و تصویری کامل از شکوه شیراز در آن دوران به دست آورید.
موزه پارس
موزه پارس در باغ نظر شیراز و در فاصله ۵۰۰ متری ارگ کریم خانی قرار دارد و یکی از قدیمی‌ترین موزه‌های این شهر است. این عمارت هشت‌ضلعی با گنبدی بزرگ و سنگ‌فرش‌های محکم در دوره زندیه ساخته شد و پس از مرگ کریمخان زند، آرامگاه او نیز در همین مکان قرار گرفت. موزه پارس نه تنها یادآور شخصیت کریمخان به‌عنوان پادشاهی که به جای جنگ به آبادانی کشور پرداخت، بلکه گنجینه‌ای از آثار هنری ارزشمند نیز هست. در این موزه نقاشی‌های برجسته‌ای از هنرمندان دوره زندیه مانند آقا صادق و میرزا بابا نقاش‌باشی دیده می‌شود و در کنار آن آثار نقاشان معاصر همچون صدرالدین شایسته و میر منصور، شاگردان کمال‌الملک، به نمایش درآمده است. در محوطه بیرونی، سنگ‌های ازاره کاخ خورشید با نقش‌های شاهنامه جلوه‌ای تاریخی به فضا بخشیده‌اند. این مکان در سال ۱۳۱۴ به ثبت ملی رسید و امروز به‌عنوان یکی از دیدنی‌های مهم شیراز، فرصتی فراهم می‌کند تا بازدیدکنندگان با فرهنگ، هنر و تاریخ ایران در دوران زندیه بیشتر آشنا شوند.
آدرس موزه پارس: استان فارس، شهر شیراز، میدان شهدا، خیابان زند
بازار وکیل
بازار وکیل، یکی از مهمترین یادگارهای زندیه در شیراز است که به دستور مستقیم کریمخان زند ساخته شد و تا امروز به‌عنوان قلب تپنده‌ی تجارت سنتی شهر شناخته می‌شود. این بازار با حجره‌های قدیمی، چارسوق‌های پرجنب‌وجوش و طاق‌های ضربی، فضایی دلنشین برای قدم‌زدن و خرید سوغات و صنایع دستی شیراز فراهم کرده است. معماری آن بر پایه‌های سنگی استوار شده و ستون‌ها سقف‌های چهارطاقی را نگه داشته‌اند؛ مصالحی چون آجر، آهک و گچ در ساخت بنا به‌کار رفته و جلوه‌ای اصیل به آن بخشیده‌اند. مجموعه‌ی بازار وکیل در کنار حمام و مسجد وکیل ساخته شد تا یک مجموعه کامل شهری شکل گیرد. این بازار در سال ۱۳۵۱ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد و امروز نیز با دسترسی آسان از طریق ایستگاه مترو، گردشگران بسیاری را به خود جذب می‌کند. قدم زدن در این بازار تاریخی، تجربه‌ای است که شما را با حال‌وهوای تجارت سنتی و فرهنگ اصیل شیراز آشنا می‌کند.
آدرس بازار وکیل شیراز: استان فارس، شیراز، خیابان زند، ضلع شرقی میدان شهرداری
حمام وکیل
حمام وکیل یکی از شاخص‌ترین بناهای دوره زندیه در شیراز است که به دستور کریمخان زند ساخته شد و وی شخصاً بر روند ساخت آن نظارت داشت. این حمام تنها محلی برای شست‌وشو نبود، بلکه نقش مهمی در زندگی اجتماعی مردم ایفا می‌کرد و برای مراسم‌هایی چون دامادی و جشن‌های خانوادگی مورد استفاده قرار می‌گرفت. معماری آن با دقتی ویژه طراحی شده تا هم زیبایی و هم کارکرد عملی داشته باشد؛ ورودی کوچک و زاویه‌دار، هشتی پایین‌تر از سطح زمین و مسیرهای شیب‌دار همه برای جلوگیری از ورود سرما و حفظ گرما در فضای داخلی ساخته شده‌اند. سربینه‌ی هشت‌ضلعی با ستون‌های سنگی یکپارچه و سقف گنبدی، جلوه‌ای باشکوه به بنا بخشیده‌اند. در بخش گرمخانه، سنگ‌فرش‌ها بر فراز دالان‌های باریکی قرار گرفته‌اند که جریان هوای گرم و بخار آب از آن عبور می‌کرده تا کف حمام زودتر گرم شود. امروزه این حمام با آهک‌بری‌ها و نگارگری‌های چشم‌نوازش به موزه مردم‌شناسی تبدیل شده و بازدیدکنندگان می‌توانند با دیدن مجسمه‌های سنتی و شنیدن موسیقی محلی، حال‌وهوای زندگی و فرهنگ گذشته‌ی شیراز را لمس کنند.
آدرس حمام وکیل شیراز: استان فارس، شیراز، خیابان طالقانی
ساعت بازدید از ارگ کریمخانی شیراز
اگر قصد دارید از ارگ کریمخان شیراز دیدن کنید، خوب است بدانید که این جاذبه گردشگری در طول سال ساعات مشخصی برای بازدید دارد. در نیمه اول سال، از اوایل صبح یعنی از ساعت ۸:۳۰ صبح تا ۹ شب درهای ارگ برای گردشگران باز است و می‌توانید با آرامش از محوطه، شاهنشینها و بخشهای مختلف داخلی آن بازدید کنید. در نیمه دوم سال، به‌دلیل تغییر ساعت روز و کوتاه‌تر شدن روزها، ارگ از ساعت ۷:۳۰ صبح تا ۸:۳۰ شب آماده استقبال از بازدیدکنندگان است.
با توجه به این ساعات، توصیه می‌شود صبح زود یا عصرها برای بازدید مراجعه کنید تا علاوه بر فاصله گرفتن از شلوغی احتمالی، بتوانید نور طبیعی روز را برای تماشای زیبایی‌های معماری و حیاط‌های داخلی ارگ بهتر تجربه کنید. همچنین با انتخاب این زمان‌ها، فرصت خواهید داشت تا هم از فضای آرام حیاط‌ها و ایوان‌ها لذت ببرید و هم از نور طلایی آفتاب برای عکاسی استفاده کنید.
اقامت در نزدیکی ارگ کریمخان شیراز
اقامت در نزدیکی ارگ کریمخان فرصتی برای تجربه قلب تاریخی شیراز است. این منطقه به‌دلیل موقعیت مرکزی و دسترسی آسان، پر از اقامتگاه‌های متنوع است؛ از هتل‌های لوکس و چندستاره با امکانات مدرن گرفته تا مهمان‌سراهای ساده و خانه‌های بوم‌گردی که حال‌وهوای سنتی و صمیمی دارند. هرکدام از این اقامتگاه‌ها رنگ و بوی خاصی به سفر شما می‌دهند؛ در اقامتگاه‌های لوکس می‌توانید آسایش و خدمات کامل را تجربه کنید و در خانه‌های بوم‌گردی با معماری سنتی و حیاط‌های پرگل، حال‌وهوای زندگی قدیمی شیراز را لمس کنید.
با انتخاب اقامتگاه در اطراف ارگ، تنها چند دقیقه پیاده‌روی شما را به این بنای تاریخی و دیگر جاذبه‌های مرکز شهر می‌رساند. این نزدیکی باعث می‌شود بدون دغدغه مسیرهای طولانی، برنامه روزانه‌تان را بچینید و در یک روز هم بازار وکیل را ببینید، هم در باغ‌های شیراز قدم بزنید و شب دوباره به اقامتگاهتان برگردید. شیراز شهری است پر از داستان و زیبایی؛ با رزرو اقامتگاه در شیراز، می‌توانید هر روز گوشه تازه‌ای از این تاریخ و فرهنگ را کشف کنید و سفرتان را به تجربه‌ای فراموش‌نشدنی تبدیل کنید.
نکات مهمی که قبل از بازدید از ارگ کریمخانی شیراز لازم است بدانید
قبل از اینکه قدم به ارگ کریمخان بگذارید و وارد دنیای معماری زندیه شوید، چند نکته ساده اما کاربردی می‌تواند تجربه بازدیدتان را راحت‌تر و دلپذیرتر کند:
- اگر ترجیح می‌دهید ارگ را بدون شلوغی ببینید، صبح‌های زود یا ساعات نزدیک به غروب انتخاب‌های بهتری هستند. نور ملایم این زمان‌ها هم برای عکاسی فوق‌العاده است.
- فضای داخلی و محوطه ارگ بخشهای مختلفی دارد که برای گشت‌وگذار باید کمی قدم بزنید. کفش راحت کمک می‌کند بازدیدتان بدون خستگی باشد.
- ارگ کریمخان پر از قاب‌های بکر معماری، آجرکاری، حیاط‌های آرام و برج‌های نمادین است. اگر اهل عکاسی هستید، دوربین یا موبایل شارژ شده همراه داشته باشید.
- ارگ در قلب بافت قدیمی شیراز قرار دارد؛ بنابراین می‌توانید بازدید خود را طوری برنامه‌ریزی کنید که بعد از ارگ، سری به بازار وکیل، حمام وکیل یا موزه پارس هم بزنید و از سفرتان بیشترین لذت را ببرید.
سخن آخر
سفر به شیراز بدون دیدن ارگ کریمخان انگار چیزی کم دارد؛ بنایی که شکوه زندیه را در برج‌های استوار، ایوان‌های باشکوه و پنجره‌های رنگی‌اش به نمایش گذاشته و هنوز هم روایتگر تاریخ و هویت این شهر است. نزدیکی ارگ به بازار وکیل، حمام وکیل و دیگر بناهای تاریخی، فرصتی کم‌نظیر برای تجربه‌ی یک مسیر کوتاه اما سرشار از فرهنگ و زیبایی فراهم می‌آورد.
برای اینکه این گشت‌وگذار تاریخی با آرامش بیشتری همراه باشد، رزرو سوئیت و اقامتگاه در شیراز اهمیت زیادی دارد. تنوع هتل‌ها، مهمان‌سراها و خانه‌های بوم‌گردی در این شهر، تجربه‌ای متفاوت از مهمان‌نوازی شیرازی را پیش رویتان می‌گذارد. اگر می‌خواهید با خیال راحت و تنها با چند کلیک، اقامتگاه دلخواهتان را پیدا کنید، سایت اتاقک بهترین گزینه است؛ جایی که با انتخابی هوشمندانه، دسترسی آسان به ارگ کریمخان و دیگر جاذبه‌های شیراز برایتان فراهم می‌شود و سفرتان رنگی از آسایش و خاطره‌انگیزی به خود می‌گیرد.
سوالات متداول درباره ارگ کریمخانی شیراز
ارگ کریمخان شیراز کجاست؟
ارگ کریمخان در مرکز شهر شیراز، در ابتدای خیابان کریم خان زند، نبش میدان شهرداری واقع شده و دسترسی بسیار آسانی از طریق مترو، اتوبوس و تاکسی دارد.
بهترین زمان بازدید از ارگ کریمخان چه ساعتی است؟
این مجموعه در نیمه اول سال از حدود ساعت ۸:۳۰ تا ۲۱ و در نیمه دوم سال از ۷:۳۰ تا ۲۰:۳۰ فعال است. بازدید در ساعات ابتدایی روز معمولاً خلوت‌تر و مناسب‌تر است.
داخل ارگ کریمخان چه بخشهایی وجود دارد؟
محوطه اصلی، اتاقهای مسکونی، شاهنشینها، حمام تاریخی، حوضها و سامانه آبرسانی سنتی و چهار برج دفاعی از مهمترین بخشهای قابلمشاهده در ارگ هستند.
چه جاهای دیدنی نزدیک ارگ کریمخان شیراز قرار دارند؟
حمام وکیل، بازار وکیل و موزه پارس چند جاذبه مهم و تاریخی در نزدیکی ارگ کریمخان هستند که هر سه در فاصله‌ای کم از ارگ قرار دارند.
