مراسم پیر شالیار ، آیین باستانی روستای اورامان

مراسم پیر شالیار در سرزمین اهورایی

سرزمین اهورایی که بر دامان آسمان و کمرکش کوه ساخته شده، کلماتی غلوآمیز برای توصیف روستای هورامان نیست، بلکه دقیقاً همان چیزی است که چشم‌ می‌بیند و قلب حس می‌کند. روستای «هورامان» یا «اورامان» علاوه‌بر طبیعتی بکر، معماری منحصر‌به‌فرد و پلکانی، فرهنگی پربار و آداب‌و‌رسومی قابل احترام دارد. مراسم پیر شالیار یکی از آداب‌و‌رسومی است که از دیرباز تا کنون ساکنان روستای‌های اطراف، و این روزها علاقه‌مندان را از سراسر ایران و حتی جهان، را به روستای اورامان می‌کشاند. مراسم پیر شالیار در واقع جشن عروسی انسانی بزرگ است که برای مردم روستای اورامان باعث افتخار بوده. تاریخ مراسم ۱۵ بهمن ماه است. در ادامه از این مراسم برایتان بیشتر می‌گوییم.

جشن عروسی پیر شالیار جشنی با قدمتی نزدیک به هزار سال

طبق باور مردم و گفته‌هایشان پیر شالیار، فرزند یکی از رهبران و مغان زرتشت، از کمالاتی برخوردار بود. او تمام زندگی خود را وقف پرستش خداوند، کمک به مردم و رهایی از خودخواهی کرد. در برخی از روایت‌های تاریخی نیز آمده است که او در پایان عمر به دین اسلام روی آورده بود. می‌گویند پیر شالیار طبیب بوده و معجزه‌هایی هم داشته؛ همچنین شاعر بوده و شعرهایی دلنشین از خود به یادگار گذاشته است. اما داستانی که باعث شده بعد از گذشت سال‌ها مردم هنوز یاد او را زنده نگه دارند،‌ داستان درمان دختر شاه بخارا و ازدواج با او است.
می‌گویند شاه بخارا دختری کر و لال به نام بهار خاتون داشت که طبیبان از درمان او عاجز بودند اما پیر شالیار به یاری خداوند توانست او را در راه رسیدن به روستا و قبل از ملاقات درمان کند. شاه بخارا هم که وعده  ازدواج با دخترش را در مقابل درمان داد و پیر شالیار را به دامادی برگزید. مراسم با کمک و حمایت بزرگان طایفه‌های مختلف برگزار شد؛ درست همانند امروز که همچنان مردم با همدلی و کمک یکدیگر آن را برگزار می‌کنند. مراسم باستانی پیرشالیار در دو زمان متفاوت برگزار می‌شود، مراسم  اول ۱۵ اردیبهشت است و نامش کوهساری است که در آن درباره شخصیت پیر شالیار سخنرانی می‌شود و برای پذیرایی از نان محلی به نام کلیره استفاده می‌کنند. مراسم بعدی نیز در تاریخ ۱۵ بهمن ماه برگزار می‌شود و مردم طبق رسم قدیمی قربانی می‌دهند و به سماع و ستایش خداوند می‌پردازند.

گوش‌ات جه‌ واته‌ی پیرشالیار بوو      هوشت جه كیاسته‌ی زانای سیمیار بوو

به گفته پیرشالیار گوش بده، و برای درك نوشته‌ زرتشت دانا و هوشیار باش. (بخشی از کتاب «مارفه‌تو پیر شالیار»)

مرحله‌های برگزاری جشن پیر شالیار

۱) خبر

جوانان هورامان با پخش کردن گردوهایی که از باغ پیر شالیار چیده‌اند،‌ رسیدن جشن را یک هفته زودتر خبر می‌دهند. گردو‌ها خانه‌به‌خانه تقسیم می‌شود و مردم روستا ظرف‌های خالی شده را با حبوبات، آرد و پیاز پر می‌کنند تا در آش نذری روز جشن سهمی داشته باشند.

۲) کوته کوته

پنج روز بعد از مراسم خبر نوبت کودکان است که با آواز خواندن و کوته کوته گفتن کیسه به‌دست در خانه‌ها را بزنند و میوه خشک، بیسکویت و شکلات هدیه بگیرند. خاطرات مراسم کوته کوته و آمادگی برای جشن پیر شالیار از کودکی در ذهن بچه‌های روستا باقی می‌ماند تا جایی که در بزرگسالی نیز برای بهتر برگزار شدن مراسم تلاش می‌کنند.

۳)‌ کلا و روچنی

مراسم ذبح حیوانات نذری سپیده‌دم روز جشن در آستانه پیر شالیار انجام می‌شود. جوانان هم با سر دادن فریاد

” کلاورچینی کلاورچینی ” و گفتن جمله نمادین ” کلاورچینی به کور و کناچی ”  مردم را بیدار می‌کنند. آن‌ها اولین کسانی‌اند که رسیدن روز جشن را به مردم روستا مژده می‌دهند و مژدگانی‌شان هم شیرینی و میوه خشک است.

۴) ذبح حیوانات

بعد از آغاز شدن روز اهالی روستا به سمت زیارتگاه پیر شالیار حرکت می‌کنند تا همان وظایفی که نیاکانشان ۹۵۰ سال پیش در روز عروسی پیر شالیار برعهده داشتند را انجام دهند. ذبح حیوانات توسط طایفه پاشا انجام می‌شود، گوشت‌ها را طایفه یادگاری تکه‌تکه می‌کنند و طایفه محمد ویس هم پخت غذاها را برعهده دارند. آش ” هلوشین ” یکی از غذاهای محبوب و سنتی است که در این مراسم تهیه می‌شود.

۵) آیین سماع

آیین سماع را می‌توان باشکوه‌ترین قسمت این مراسم دانست. زمانی که دف‌زنان طایفه رحمتی‌ها شروع به نواختن می‌کنند و شور موسیقی جمعیت را به سمت صدا می‌کشاند. بزرگان طایفه‌ها دستانشان را در شانه هم گره می‌زنند تا هم‌بستگی خود را نشان دهند. فریاد الله الله و آوازی که در ستایش پیامبر خوانده می‌شود در روستا طنین می‌اندازد و صحنه‌ای فراموش‌نشدنی را می‌سازد.

۶) مراسم شب نیشت

بعد از مراسم سماع، مردم روستا به سمت آستانه پیر شالیار راهی می شوند و اهالی هر طایفه در مکان مخصوص به خودشان می نشینند. در ادامه مراسم روحانی‌ها و بزرگان روستا در مدح پیامبر و پیر شالیار سخنرانی و ترانه‌سرایی می‌کنند.

۷) مراسم تربی

این مراسم یک هفته بعد از جشن اصلی انجام می‌شود. اهالی روستا نان محلی  «گتمژگه» می‌پزند و برای دعا و نیایش در زیارتگاه پیر شالیار دور هم جمع می‌شوند.