همه چیز درباره تخت جمشید | گشتی در کاخ‌های هزارساله با عجایبی از آدم فضایی‌ها

اسم تخت جمشید را که می‌شنویم، امکان ندارد ناخودآگاه سرمان را بالا نگیریم، سینه ستبر نکنیم، چشمانمان برق نزد و به این‌که ایرانی هستیم افتخار نکنیم. اجداد ما ۲۵۰۰ سال پیش مجموعه‌ای را ساختند که هنوز جهانیان از تماشای آن حیرت می‌کنند. هر روزی از سال که به تخت جمشید بروید، حتماً یک گروه گردشگر خارجی می‌بینید که با ذوق و شوق در حال عکاسی هستند. اگر کمی کنجکاو باشید و به صورتشان نگاه کنید، می‌بینید که اصلاً قادر نیستند حیرتشان را کنترل کنند.

ما ایرانی‌ها خوش‌شانسیم که یکی از ارزشمندترین میراث جهانیان در کشور ماست. مجموعه‌ای ارزشمند و باشکوه که بعد از ۲۵۰۰ سال، هنوز بخشی از اسرار آن کشف نشده است. من همین چند ماه پیش به تخت جمشید رفتم. باید بگویم دلم می‌خواست ببینم آیا واقعاً من هم این احساس غرور با چاشنی تندوتیز تأسف را موقع بازدید از تخت جمشید تجربه می‌کنم یا نه؟ جواب این سؤال را در ادامه به شما می‌گویم.

پس بیایید باهم وارد مجموعه شویم و گوشه گوشه آن را ببینیم.

تخت جمشید کجاست؟

مجموعه تاریخی جمشید در ۶۰ کیلومتری شیراز و بین کوه رحمت و مرودشت قرار دارد. این منطقه از زمان ساختش یعنی ۵۱۸ سال قبل از میلاد مسیح تا زمان حمله اسکندر، مقر فرمانروایی پادشاهان هخامنشی بود. داریوش اول دستور ساخت این بنا را در مرکز منطقه تحت فرمانروایی‌اش، یعنی قلب پارت و تخت جمشید فعلی داد؛ اما در همان زمان کار ساختنش تمام نشد و تا زمان اردشیر سوم، یعنی حدود ۱۵۰ سال بعد هم در حال تکمیل بود.

آب و هوای تخت جمشید

موقعیت جغرافیایی تخت جمشید و فضای باز اطراف آن، باعث شده که همیشه در این منطقه باد جریان داشته باشد. بااین‌حال هوای تخت جمشید در تابستان‌ها گرم و تا حدی سوزاننده و در زمستان هم سرد و خشک است. این مجموعه تاریخی در بهار و اوایل پاییز، آب‌وهوای مطبوعی دارد.

مسیر دسترسی به تخت جمشید

مجموعه کاخ‌های تخت جمشید در ۵۷ کیلومتری شهر شیراز و شمال شهر مرودشت قرار گرفته است. این کاخ‌ها در دامنه‌ کوهی مقدس به نام رحمت قرار دارند.

برای بازدید از تخت جمشید باید اول به مرودشت در ۴۰ کیلومتری شیراز بروید. ۱۰ کیلومتر بعد از مرودشت، در قسمت شمالی شهر از یک خیابان ۷ که کیلومتری عبور کنید، به تخت جمشید می‌رسید.

اگر می‌خواهید از تهران به سمت مرودشت بروید نزدیک به ۹۳۰ کیلومتر راه دارید. مسافتی که با توجه به سرعت شما و ترافیک جاده، حدود ۸ تا ۱۲ ساعت رانندگی نیاز دارد.

بیشتر بخوانید: راهنمای سفر زمینی به شیراز

بهترین زمان بازدید از تخت جمشید

تخت جمشید به‌قدری شکوهمند است که هر موقع از سال می‌توانید از آن دیدن کنید. بااین‌حال بهترین زمان بازدید از تخت جمشید، بهار و اوایل پاییز است. در فصل‌های دیگر سال ممکن است گرمای شدید و آفتاب سوزان یا سرمای منطقه کمی اذیتتان کند.

بیشتر بخوانید: بهترین زمان سفر به شیرازعکس از گوگل

جایگاه جهانی تخت جمشید

ارزش و اهمیت مجموعه تاریخی تخت جمشید بر هیچ‌کس پوشیده نیست. با یک سؤال ساده درباره تاریخ و تمدن ایران همه ذهن‌ها به سمت تخت جمشید و پاسارگاد می‌رود، جایی که روزی پادشاهان پارسی در آن حکومت می‌کردند.

جایگاه جهانی و اعتبار این اثر تاریخی، باعث شد در سال ۱۹۷۹ در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شود تا بستر کاوش‌های بیشتری برای پی بردن به راز و رمز‌ معماری و فرهنگ هخامنشیان فراهم شود.

معماری تخت جمشید

هخامنشیان در زمان لشکرکشی به مصر، بابل، یونان، آشور و قوم اورارتو با سبک‌های گوناگون معماری آشنا شدند و برای ساخت تخت جمشید معمارهای معروف این سرزمین‌ها را به خدمت گرفتند. به همین دلیل معماری هخامنشی تلفیقی از چندین سبک معماری معروف دنیا در آن زمان بود.

برای ساخت این مجموعه از مصالحی مثل سنگ، خشت‌و‌گِل، فلزات گران‌قیمت (طلا، نقره و مس)، چوب، گچ، آجر، آهن، عاج، عقیق و لاجورد استفاده کردند. ضخامت دیوارهای کاخ‌ها در حدود ۵/۵ متر بوده و برخی از سنگ‌های استفاده‌شده در آن نزدیک به ۴۵ تن وزن داشتند.

بیشتر بخوانید: ۵ تا از معروف‌ ترین بازارهای شیراز

تاریخچه تخت جمشید

در مورد این‌که تخت جمشید یک شاهکار در عرصه معماری و هنر است، هیچ شکی وجود ندارد؛ اما وقتی تنها بازمانده‌های این اثر باشکوه را از نزدیک ببینید، اولین سؤالی که به ذهنتان می‌آید این است که چگونه در آن دوره چنین ستون‌های بلندی ساخته شده است؟ چطور ممکن است بدون ابزارهای امروزی، مجسمه‌های به این بزرگی را بالای ستون‌ها کار گذاشته باشند؟! این مسئله آن‌قدر عجیب است که بتوانید با قطعیت بگویید:

«حتماً غول‌ها واقعاً وجود داشتند و تخت جمشید را ساخته‌اند!»

 جدا از شوخی چندین نظریه در مورد چگونگی ساخت کاخ‌های تخت جمشید وجود دارد. این نظریه‌ها را در ادامه باهم بررسی می‌کنیم:

۱ ـ نویسنده معروف جیم هیکس (Jim Hicks)  کتابی به نام پارسیان درباره تخت جمشید نوشته است. او در این کتاب ذکر کرده که برای کار گذاشتن قطعات پائینی ستون‌های چند تنی که از جنش سنگ بودند، احتمالاً از سطح شیب‌دار استفاده شده است.

او بر این باور است که کارگران با استفاده از طناب‌های کلفت، گوه‌های مثلثی و چوبی و با کمک اهرم، قطعات ۲۳ تنی ستون‌ها را اول از سطح شیب‌دار محکم آجری به سمت بالا می‌کشاندند و درنهایت این قطعات بدون استفاده از هیچ ملاتی روی پایه ستون‌ها نصب می‌شدند.

۲ ـ در نظریه‌های دیگر آمده که چون فاصله بین ستون‌ها بسیار کم است، استفاده از سطح شیب‌دار برای جابه‌جایی امکان‌پذیر نیست. پس باید از چیزی مثل جرثقیل برای این کار استفاده می‌شد. اگر بخواهیم خیلی راحت و ساده این مسئله را برای شما توضیح دهیم باید بگوییم که ترکیبی از چند قرقره و اهرم در کنار هم می‌تواند عملکردی مثل همان جرثقیل را داشته باشد.

بیشتر بخوانید: تفریح و سرگرمی در شیراز | آشنایی با مکان های تفریحی شیراز

آیا تخت جمشید نام صحیح این مکان است؟

مجموعه تاریخی جمشید با نام‌هایی مانند پارسه، پرسپولیس و چهل منار هم شناخته می‌شود.

پارسه قدیمی‌ترین نام تخت جمشید است که در زمان هخامنشیان و به خاطر حضور پارس‌ها در این منطقه به‌کاربرده می‌شد. بعدها یونانی‌ها به این مجموعه پرسپولیس گفتند و ساسانیان آن را صد ستون خواندند. اسامی دیگر تخت جمشید در طول تاریخ، چهل منار و تخت حضرت سلیمان است.

 این مجموعه به پادشاهی جمشید که قبل از هخامنشیان سلطنت می‌کرد ارتباطی ندارد؛ اما به خاطر این‌که ایرانیان جمشید را نماد سازندگی و آبادانی ایران می‌دانستند، این شهر را به نام تخت جمشید می‌شناسند. در شاهنامه هم شعرهایی وجود دارد که در آن‌ها از این مکان با نام تخت جمشید یاد شده است. به‌طورکلی نام درست این شهر پارسه یا پرسپولیس است؛ ولی اکثر مردم، نام تخت جمشید را بیشتر دوست دارند.

تخت جمشید یا به قول یونانی‌ها پرسپولیس از کاخ‌ها، کتیبه‌ها و سنگ‌نوشته‌های متعددی ساخته شده است. برای اینکه قسمت جذاب این تور مجازی شروع شود، برویم سراغ معرفی بخش‌های مختلف تخت جمشید یا همان پرسپولیس.

کاخ ها و بخش های مختلف تخت جمشید

شهر تاریخی تخت جمشید روی سکویی به وسعت ۲۱۵ هزار مترمربع و حدود ۸ تا ۱۸ متر بالاتر از سطح زمین بنا شده است. شهرت اصلی این مجموعه به خاطر کاخ‌ها، ستون‌ها و سر‌ستون‌هایش است که هرکدام از آن‌ها در یک دوره تاریخی و از زمان داریوش اول تا اردشیر سوم ساخته شده‌اند.

 بخش‌های مختلف مجموعه تخت جمشید شامل موارد زیر می‌شود:

• کاخ‌های رسمی و تشریفاتی
• کاخ‌های کوچک و سرای نشیمن
• خزانه پادشاهی
• قلعه‌های دفاعی
• پله‌های ورودی سکو و دروازه خشایارشاه
• کاخ‌های آپادانا، تچر، هدیش، ملکه، صد ستون، شورا، موزه تخت جمشید و ساختمان خزانه شاهنشاهی

در ادامه در مورد هریک از این کاخ‌ها به تفکیک می‌خوانید:

بیشتر بخوانید: ۵ تا از معروف‌ ترین بازارهای شیراز

پلکان ورودی

پلکان ورودی در بخش شمال‌غربی مجموعه تخت جمشید قرار دارد و با دو ردیف پله‌ی سنگی طراحی شده که به‌صورت قرینه و موازی در کنار هم قرار گرفته‌اند. این پله‌ها با ارتفاعی کم و پهنای زیاد، به‌شکل زیگزاگی تا ارتفاع ۱۲ متری امتداد دارند و به محوطه‌ی وسیع کاخ‌ها منتهی می‌شوند. حدفاصل میان پله‌ها سنگ‌فرشی‌ست که عبور از آن را آسان‌تر کرده و احتمالاً برای تردد سواره‌نظام یا حیوانات باربر در نظر گرفته شده بوده است. در مسیر این پلکان، پناهگاه‌هایی کوچک با طاقچه‌های مستطیلی دیده می‌شود که امروزه بخش زیادی از آن‌ها آسیب دیده یا از میان رفته‌اند.

هر قطعه سنگ بزرگ، چهار تا پنج پله را در خود جای داده و بدون استفاده از ملاط روی هم چیده شده‌اند. این پله‌ها که تعدادشان به ۱۱۱ عدد می‌رسد، با طراحی خاص خود توجه هر بازدیدکننده‌ای را در همان نگاه اول جلب می‌کنند. درباره ارتفاع کم پله‌ها، دیدگاه‌های مختلفی مطرح شده؛ برخی آن را برای سهولت حرکت اسب‌ها می‌دانند و برخی دیگر معتقدند این طراحی برای حفظ شکوه و احترام مهمانان دربار بوده است. در انتهای این مسیر، ورودی باشکوهی به نام «دروازه ملل» قرار دارد که با نام‌هایی چون «دروازه بزرگ» یا «دروازه خشایارشا» نیز شناخته می‌شود و آغازگر ورود به قلب تخت جمشید است.

کاخ دروازه کشورها، تفکر صلح‌طلب در ۲۵۰۰ سال پیش

این کاخ که با نام‌های کاخ دروازه ملل و دروازه خشایارشا هم شناخته می‌شود، جزو کوچک‌ترین کاخ‌های تخت جمشید است. این کاخ یک اتاق مربعی شکل است که ۴ ستون دارد. درگاه‌های سنگی بسیار بزرگی در سه طرف این اتاق وجود دارد که با مجسمه‌های بزرگ سنگی تزئین شده‌اند. درگاه جنوبی این کاخ ساده است اما سه درگاه دیگر با مجسمه‌هایی شبیه گاو و صورتی از یک مرد با ریش و موهای بلند که تاجی بر سر دارد، تزئین شده‌اند و هنوز هم باقیمانده‌های این مجسمه‌ها در تخت جمشید دیده می‌شود. بعد از عبور از دروازه کشورها وارد کاخ آپادانا، جذاب‌ترین بخش تخت جمشید می‌شوید:

کاخ آپادانا، اتاق انتظار برای دیدن پادشاه

آپادانا نام یکی از اصلی‌ترین و قدیمی‌ترین کاخ‌های تخت جمشید است که به‌فرمان داریوش بزرگ ساخته شده است. از این کاخ برای برگزاری مراسم‌ مهمی مثل جشن نوروز و پذیرش نماینده‌های کشورهای وابسته استفاده می‌شد. کسانی که برای ملاقات با پادشاه به تخت جمشید می‌آمدند، بعد از عبور از دروازه کشورها وارد کاخ آپادانا می‌شدند. اگر به حکاکی‌های روی دیوارهای این کاخ دقت کنید تصویر مردمی را می‌بینید که با لباس‌های مختلف، هدایایی در دست دارند تا به حضور پادشاه بروند. با دقت به نحوه لباس پوشیدن کسانی که روی سنگ‌ها حکاکی شده‌اند، می‌توانید متوجه تفاوت قومیت‌ها شوید.

در زمان‌های گذشته که خانه‌های چندطبقه و برج وجود نداشت، کاخ‌های مرتفع نشانه‌ای از جلال و شکوه بودند. به همین دلیل هم کاخ آپادانا در ارتفاعی حدود ۵ متر بالاتر از دروازه کشورها ساخته شده است. برای راحت‌تر شدن رفت‌وآمد بین کاخ‌های تخت جمشید، راه‌های ارتباطی زیادی بین آن‌ها برقرار کرده بودند مثلاً پله‌هایی در قسمت جنوب غربی این کاخ، پل ارتباطی بین کاخ آپادانا و کاخ دیگری به نام تچرا شده است.

این کاخ بر پایه ۷۲ ستون بنا شده بود که متأسفانه در حال حاضر فقط ۱۴ ستون آن باقی مانده است. ستون‌های ایوان کاخ به شکل استوانه‌ای ساخته شده بودند اما ته ستون‌های میانی همگی به شکل مربع بودند. ارتفاع این ستون‌ها آن‌قدر زیاد است که موقع نگاه کردن به بالاترین نقطه‌ی آن‌ها کلاه از سر شما میافتد! ارتفاع این ستون‌ها حدود ۲۰ متر است و بلندترین ستون‌های کل تخت جمشید محسوب می‌شوند.

سرستون‌هایی به شکل شیر غران افسانه‌ای و گاو دو سر، ابهت این کاخ را چندین برابر کرده‌اند. تالار اصلی کاخ آپادانا در ابعاد ۶۰ در ۶۰ متری ساخته و برای پایداری سقف هم ۳۶ ستون در ۶ ردیف ۶ تایی در نظر گرفته شده بود. واقعاً نظمی که برای ساخت تخت جمشید به کار گرفته شده حیرت‌انگیز است، حیرتی که موقع بازدید از کاخ بعدی یعنی کاخ صد ستون هم احساس می‌شود.

کاخ صد ستون، محل جمع شدن سپاهیان

بعد از کاخ آپادانا، کاخ صد ستون دومین کاخ بزرگ تخت جمشید است. ساخت این کاخ به دستور خشایار شاه آغازشده و در زمان اردشیر اول به پایان رسیده است. تالار مرکز این کاخ همان‌طور که از اسمش پیداست، صد ستون دارد. ستون‌هایی که در ۱۰ ردیف ۱۰ تایی چیده شده‌اند و ۱۴ متر ارتفاع دارند. متأسفانه ستون‌های این کاخ هم از جنس چوب بودند و در اثر آتش‌سوزی چیزی از آن‌ها باقی نمانده است. دو سرستون به شکل گاو دو سر از این کاخ به‌جامانده بود که آن‌هم در سال ۱۹۳۰ به شیکاگو برده شد!

مساحت این کاخ ۴۷۰۰ مترمربع است و ارتفاع آن دو متر پایین‌تر از کاخ آپاداناست. روی درگاه شمالی این کاخ نقش‌هایی از صد سرباز حکاکی شده، به همین دلیل هم کاخ صد ستون را محل دیدار سربازها و سلحشوران با پادشاه می‌دانند. البته نظریاتی هم وجود دارد که این مکان به خاطر وسعت زیادش به عنوان خزانه استفاده می‌شده است.

کاخ تچر، خانه زمستانی تخت جمشید

تچر هم یکی دیگر از کاخ‌هایی است که به دستور داریوش کبیر بنا شد. روی یکی از کتیبه‌هایی که در این کاخ وجود دارد چنین جمله‌ای نوشته‌شده: «من داریوش این تچر را ساختم.» اما کلمه تچر به چه معناست؟ تچر یا تچرا به معنی خانه زمستانی است. از معنی این کلمه می‌توان تشخیص داد که چرا داریوش فرمان ساخت این کاخ را داد.

قسمت اصلی کاخ تچر توسط داریوش بزرگ، ایوان و پلکان سنگی جنوبی توسط خشایار شاه و پلکان سنگی غربی توسط اردشیر دوم بنا شده‌ است. وقتی از باقیمانده‌های این کاخ بازدید می‌کنید، حتماً قدم زدن این پادشاهان بزرگ را در محوطه کاخ تصور کنید. حس و حال عجیبی که این فضا به شما منتقل می‌کند را نمی‌توان با کلمات وصف کرد.

اگر بخواهیم بنای این کاخ را بررسی کنیم باید بگوییم که این کاخ روی سکویی که ۵.۲ متر بالاتر از کاخ آپادانا قرار دارد، ساخته شده است. در تالار اصلی کاخ تچر که مستطیلی شکل است، ۱۲ ستون وجود دارد که در سه ردیف چهارتایی قرارگرفته‌اند. ازآنجایی‌که چیزی از ستون‌های کاخ تچر باقی نمانده، می‌توان نتیجه گرفت که از جنس چوب ساخته شده بودند.

به کاخ تچر کاخ آینه هم گفته می‌شود؛ چون سنگ‌هایی که در ساخت آن استفاده‌شده در مقایسه با سایر کاخ‌ها، بسیار صاف و صیقلی هستند. کتیبه‌های بسیار ارزشمندی هم از داریوش بزرگ، خشایار شاه و اردشیر دوم در این کاخ دیده می‌شود؛ حتی سنگ‌نوشته‌هایی از دوران بعد از هخامنشیان هم در این کاخ دیده‌شده که به زبان پهلوی نوشته شدند.

بیشتر بخوانید: معرفی ۵ تا برترین اقامتگاه‌های شیراز

کاخ سه درگاهی یا تالار شورا

تالار شورا مقابل پله‌های شرقی کاخ آپادانا ساخته‌شده که نسبت سایر کاخ‌ها کوچک محسوب می‌شود. این کاخ در بخش مرکزی تخت جمشید قرار دارد و به همین دلیل آن را به‌عنوان کاخ مرکزی هم می‌شناسند.

ازآنجایی‌که سه درگاه برای ورود به این کاخ تعبیه‌شده، به آن کاخ سه درگاهی می‌گویند. از طرف دیگر، با توجه به حکاکی‌ها و نقش برجسته‌هایی که روی دیوارهای این کاخ دیده می‌شود، می‌توان حدس زد که از این سالن برای ملاقات پادشاه با بزرگان کشور و جلسات مشورت هم استفاده می‌شده است. به همین دلیل تالار شورا نام دیگر این کاخ است.

کاخ «ه»، تحول سنگتراشی تخت جمشید

نشانه‌های کوچک و کمی از این کاخ و دیوارهای خشتی آن باقیمانده است؛ اما سنگ‌های تراش‌خورده‌ای که در محوطه این کاخ دیده می‌شود، تفاوت زیادی با سایر کاخ‌های تخت جمشید دارد. همین مسئله تغییراتی که در طی سال‌ها رخ‌داده و پیشرفت معماری را درگذر زمان نشان می‌دهد.

کاخ هدیش، کاخ اختصاصی خشایارشا

کاخ هدیش با مساحت ۲۵۵۰ مترمربعی، یکی از کاخ‌های مهم تخت جمشید است که نقش خشایارشا بر درگاه‌های بزرگ این کاخ حک شده است. کتیبه‌ی سه زبانه‌ای از خشایارشا بر فراز ایوان کاخ هدیش دیده می‌شود که نام هدیش به معنی جای بلند در آن ذکر شده است.

 اتاق مرکزی این کاخ ۳۶ ستون و دو درگاه بزرگ دارد. این احتمال وجود دارد که آتش‌سوزی تخت جمشید از این مکان آغازشده باشد. گفته می‌شود که خشایارشا معبدی را در آتن به آتش کشیده و همین مسئله کینه‌ای را در دل مردم آتن به وجود آورده بود. روایت‌هایی وجود دارد که می‌گوید آن‌ها برای جبران این کینه، سوزاندن تخت جمشید را از این کاخ آغاز کردند.

کاخ ملکه یا موزه تخت جمشید

کاخ ملکه اولین کاخی است که توسط خشایارشا ساخته شده است. این کاخ در سمت پله‌های جنوبی کاخ هدیش و در نزدیکی خزانه قرار دارد. زمانی که حفاری‌های مربوط به تخت جمشید شروع شده بود، مکان مناسبی برای اقامت باستان شناسان وجود نداشت. به همین دلیل یکی از کاخ‌ها بازسازی شد تا بتواند به جایی برای اسکان باستان‌شناسان تبدیل شود. امروزه این کاخ به موزه و دفتر اداری تخت جمشید تبدیل شده است.

خزانه تخت جمشید

خزانه تخت جمشید در شرق موزه و جنوب کاخ صدستون قرار دارد؛ بنایی عظیم با دیوارهای بلند که از نخستین سازه‌های ساخته‌شده در مجموعه تخت جمشید به‌شمار می‌رود. این ساختمان در زمان داریوش هخامنشی ساخته شده و در ابتدا کاربردی اداری داشته است. فضای داخلی خزانه شامل چند تالار ستون‌دار، اتاق‌های کوچک سربازان در بخش غربی، و حیاطی وسیع مشرف به ایوان‌هایی با ستون‌های چوبی در سمت شرق بوده است. در جریان خاک‌برداری‌های دهه ۱۳۳۰، دو سرستون عقاب دوسر در بخش شمالی خزانه کشف شد که احتمالاً برای ورودی یکی از کاخ‌ها در نظر گرفته شده بودند اما هرگز جابه‌جا نشدند.

در بخش شمالی بنا، نشانه‌هایی از گسترش سازه دیده می‌شود که به‌گفته کارشناسان برای افزایش ظرفیت خزانه صورت گرفته است. از مهم‌ترین آثار یافت‌شده در این بخش، دو نقش‌برجسته‌ی سنگی با زمینه‌ی آبی‌تیره هستند که پادشاه را بر تخت سلطنت و در میان بزرگان درباری نشان می‌دهند. این نقوش ابتدا روی پلکان ورودی نصب بوده‌اند و بعدها به خزانه منتقل شده‌اند؛ یکی اکنون در موزه ملی ایران و دیگری در تخت جمشید نگهداری می‌شود. همچنین بیش از ۶۰۰ لوح ایلامی در این محل کشف شده که اطلاعات دقیقی درباره‌ی حقوق کارگران، شیوه‌ی پرداخت نقدی، و برابری دستمزد زنان و مردان ارائه می‌دهند. این یافته‌ها، فرضیه‌ی ساخت بناها توسط ملیت‌های بیگانه را رد کرده و نشان می‌دهند که تخت جمشید حاصل کار نیروی انسانی داخلی بوده است. آثار سوختگی در بخش‌هایی از خزانه نیز حاکی از آتش‌سوزی بزرگی‌ست که بسیاری از اسناد تاریخی را نابود کرده است.

کاخ G

کاخ G یکی از بناهای کمتر شناخته‌شده‌ی تخت جمشید است که در نزدیکی کاخ هدیش قرار دارد. این سازه روی بستر سنگی کوه ساخته شده و امروزه با وجود تخریب گسترده، تنها بخش‌هایی از آن باقی مانده است. بقایای بنایی مرتفع که در این محل مانده نشان از معماری باشکوه و ساختار مستحکم آن در دوره هخامنشی دارد.

بر دیوار جنوبی این کاخ، نقش‌برجسته‌هایی از سربازان و خدمت‌کاران دیده می‌شود. این تصاویر، بخشی از روایت تصویری مجموعه تخت جمشید را تشکیل می‌دهند و ارتباط میان کاخ‌ها را به‌خوبی نشان می‌دهند. با اینکه اطلاعات دقیقی از کاربری این بنا در دست نیست، اما برخی باستان‌شناسان معتقدند که این کاخ  به عنوان نیایشگاه و پرستش‌گاه مورد استفاده قرار گرفته بود.

دروازه نیمه تمام

دروازه نیمه‌تمام یکی از سازه‌های شاخص مجموعه تخت جمشید است که در طراحی آن شباهت‌هایی با دروازه ملل دیده می‌شود. این بنا در بخش‌های شرقی و غربی دارای دو اتاق بوده که به‌نظر می‌رسد برای استقرار نگهبانان در نظر گرفته شده بودند. ساختار کلی دروازه، با ابعاد بزرگ و فرم معماری خاص، نشان می‌دهد که هدف از احداث آن، ایجاد یکی از بزرگ‌ترین ورودی‌های مجموعه بوده است.

بر اساس مطالعات باستان‌شناسی، طرح اولیه این دروازه قرار بوده به‌شکل یک گاو بالدار اجرا شود؛ نمادی که در هنر هخامنشی جایگاه ویژه‌ای دارد. اما با حمله اسکندر مقدونی به مرودشت و تخریب بخش‌های وسیعی از تخت جمشید، روند ساخت این بنا متوقف شد و هرگز به مرحله‌ی تکمیل نرسید. دروازه نیمه‌تمام امروز به‌عنوان نمادی از پروژه‌های ناتمام دوران هخامنشی، بخشی از روایت تاریخی این مجموعه را بازگو می‌کند.

آرامگاه اردشیر دوم و سوم

آرامگاه‌های اردشیر دوم و سوم در دل کوه رحمت، رو‌به‌روی مجموعه تخت جمشید قرار گرفته‌اند و بخشی از ساختار سنگ‌تراشی‌شده این مجموعه تاریخی محسوب می‌شوند. این آرامگاه‌ها در کنار کاخ‌ها و بناهای اصلی تخت جمشید، با نمایی متقارن و هندسی طراحی شده‌اند که از دور قابل تشخیص‌اند. فرم کلی آن‌ها به‌شکل صلیبی با چهار شاخه‌ی هم‌اندازه است که هر بخش با نمادهای خاصی تزئین شده و احتمالاً مفاهیم آیینی یا سلطنتی را منتقل می‌کرده‌اند. این نوع طراحی، علاوه بر زیبایی بصری، نشان‌دهنده‌ی نظم و دقت در معماری دوره هخامنشی‌ست.

اسرار و عجایب تخت جمشید

• نکته‌ای که موقع بازدید حسابی من را متعجب کرد این بود که چگونه در آن زمان و بدون میلگرد، سنگ‌ها و مصالح را در برابر زلزله و تغییرات دمایی مقاوم می‌کردند؟ از راهنمای مجموعه که اتفاقاً مردی مهربان و شیفته تاریخ بود، این موضوع را پرسیدم و او گفت: «آن موقع، آهن را ذوب می‌کردند و به‌عنوان میلگرد از آن استفاده می‌کردند. تازه در زمان ساخت، یک گروه کنترل کیفیت هم بر تک‌تک مراحل نظارت می‌کرد.»
• موقع بازدید از تخت جمشید می‌توانید نشانه‌های تائید گروه کنترل کیفی (QC) را در بخش‌هایی از بقایای تخت جمشید پیدا کنید، البته به شرطی که از راهنما کمک بگیرید.
• افرادی که موقع ساخت کاخ‌ها کار می‌کردند، حقوق می‌گرفتند و بیمه داشتند.
• روایت‌های مختلفی وجود دارد که لوگوی ۲ برند معروف آدیداس و گوچی از طرح کفش‌ها و لباس‌های سربازان روی کتیبه‌ها الهام گرفته شده است. (این را راهنمای من گفت و البته ممکن است شایعه باشد، اما به نظرم شایعه شیرینی است که آدم ناخودآگاه دوست دارد باور کند!)
• در بررسی‌های انجام‌شده در این منطقه، بیش از ۳۰ هزار گِل نوشته در اندازه‌های کوچک و بزرگ به‌دست‌آمده که از سند‌های مهم تاریخی دوران هخامنشی هستند. این سندها هرکدام برای یک قانون بودند و در حال حاضر بعضی از آن‌ها در موزه‌هایی در آمریکا نگه‌داری می‌شوند.
• طبق نوشته‌های بعضی از لوح‌های کشف‌شده، در آن زمان زن‌ها پا‌به‌پای مرد‌ها کار می‌کردند، بیمه و حقوق برابر داشتند و زن‌ها علاوه بر اجازه کار نیمه‌وقت، موقع زایمان هم حقوق می‌گرفتند. کودکان هم از حقوق و جایگاه اجتماعی مشخصی برخوردار بودند.
• چهار کتیبه روی دیوارهای جنوبی تخت جمشید قرار دارد که روی آن‌ها این گفته‌های داریوش را نوشته‌اند: «این سرزمین را اهورامزدا از دشمن، از سال بد، از دروغ بپایاد. بدین سرزمین دشمن، بدسالی، دروغ میاد. این را من از اهورامزدا با ایزدان خاندان شاهی به نماز خواستارم.»

بیشتر بخوانید: راهنمای سفر زمینی به شیراز

جاهای دیدنی نزدیک به تخت جمشید

اکثر کسانی که به شیراز سفر می‌کنند، یک روز از برنامه سفر را به بازدید از تخت جمشید و بعد نقش رستم و پاسارگاد اختصاص می‌دهند که از جاهای دیدنی شیراز هم محسوب می‌شوند.

نقش رستم

بعدازاینکه از شکوه تخت جمشید حیرت‌زده شدید و دلتان خواست از یک جای تاریخی دیگر دیدن کنید، می‌توانید به نقش رستم بروید. نقش رستم صخره‌ای بزرگ است که یادگاری‌های ارزشمندی از سه دوره ایلامی‌ها، هخامنشیان و ساسانیان روی آن حک شده است.

آدرس: استان فارس، شیراز، مرودشت، جاده مرودشت-سارویی

مجموعه پاسارگاد

مجموعه پاسارگاد به‌تنهایی یکی از جاهای دیدنی شیراز است که توصیه می‌کنم حتماً موقع بازدید از تخت جمشید از آن هم دیدن کنید. این مجموعه شامل آثار و بناهای تاریخی بی‌نظیری ازجمله آرامگاه کورش کبیر، برج سنگی، تل تخت، کاروانسرای مظفری، کاخ بار عام، مجموعه باغ ایرانی و … می‌شود.

آدرس: استان فارس، شیراز، شهرستان پاسارگاد، مجموعه پاسارگاد

نقش رجب

در فاصله‌ای کوتاه از تخت جمشید، در میان مسیر تاریخی میان تخت جمشید و نقش رستم، محوطه‌ای سنگ‌نگاره‌ای به نام «نقش رجب» قرار دارد. این اثر که در دل کوه حک شده، صحنه‌هایی از مراسم تاج‌گذاری شاهان ساسانی را به تصویر می‌کشد و از نظر تاریخی جایگاه ویژه‌ای دارد. نقش رجب در سمت راست جاده شاهی واقع شده؛ همان راه باستانی که زمانی شهرهای مهمی چون شوش، پاسارگاد و تخت جمشید را به هم پیوند می‌داد. قدمت این نقش‌برجسته به دوران ساسانی بازمی‌گردد و از جمله آثار ارزشمند ایران باستان به شمار می‌آید.

نام‌گذاری این محوطه داستانی جالب دارد. در قرن دوازدهم هجری، یک جهانگرد دانمارکی هنگام عبور از این منطقه، آن را «نقش رجب» نامید. دلیل این نام‌گذاری، قهوه‌خانه‌ای بود که در نزدیکی محل قرار داشت و صاحب آن «رجب» نام داشت. در آن زمان، مردم محلی اطلاعات دقیقی از پیشینه این نقوش نداشتند و به همین دلیل، نام قهوه‌خانه را به کل محوطه اطلاق می‌کردند. فرصت‌الدوله شیرازی، نویسنده دوره قاجار، در آثار خود از این محل با عنوان «نقش قهرمانان» نیز یاد کرده است؛ نامی که به خوبی با فضای حماسی و شکوه پادشاهان ساسانی در این سنگ‌نگاره‌ها همخوانی دارد. اگر به دیدار تخت جمشید می‌روید، بازدید از نقش رجب را در برنامه‌تان بگنجانید، اثری که در سکوت کوه، روایتگر شکوه یک دوران است.

آدرس: استان فارس، مرودشت، ۳ کیلومتری شمال تخت جمشید، جاده مرودشت- سارویی

بازسازی تخت جمشید

در طول قرن اخیر، تلاش‌های متعددی برای حفظ و بازسازی تخت جمشید صورت گرفته است. نخستین اقدامات جدی در سال ۱۳۰۹ توسط گروهی از شرق‌شناسان آمریکایی از دانشگاه شیکاگو انجام شد. آن‌ها ضمن خاک‌برداری در بخش‌های مختلف مجموعه، موفق به کشف کتیبه‌ای از خشایارشا شدند که نشان می‌داد یکی از کاخ‌ها متعلق به ملکه بوده است. چند سال بعد، در سال ۱۳۱۴، باستان‌شناس آلمانی اریک اشمیت عملیات گسترده‌ای را در کاخ صدستون و خزانه آغاز کرد و ضمن تقویت پایه‌های ستون‌های کاخ آپادانا، بخش‌هایی از دیواره‌های خشتی و کتیبه‌های بارعام را نیز مرمت کرد. فعالیت‌های اشمیت تا سال ۱۳۱۹ ادامه داشت و در این مدت آثار ارزشمندی از دل خاک بیرون آمد که بخشی از آن‌ها اکنون در موزه تخت جمشید و موزه ملی ایران نگهداری می‌شوند.

با گذشت زمان و افزایش آسیب‌های طبیعی و انسانی، روند مرمت تخت جمشید در دوره‌های مختلف ادامه یافت. کارشناسان ایرانی و بین‌المللی با هدف حفظ اصالت معماری و جلوگیری از فرسایش بیشتر، بخش‌هایی از ستون‌ها، نقوش برجسته و دیواره‌ها را بازسازی کردند. با این حال، شماری از آثار کشف‌شده به خارج از کشور منتقل شده‌اند و امروزه در موزه‌ها و کتابخانه‌های اروپا و آمریکا نگهداری می‌شوند. در سال‌های اخیر، تدابیر حفاظتی تازه‌ای برای کنترل آسیب‌های محیطی، مدیریت گردشگری و مرمت تدریجی بخش‌های فرسوده اتخاذ شده است تا این میراث جهانی همچنان پابرجا و قابل‌مطالعه باقی بماند.

امکانات رفاهی تخت جمشید

در ورودی تخت جمشید و قبل از اینکه به گیشه فروش بلیط برسید، چند غرفه صنایع‌دستی، کتاب‌فروشی، کافه و رستوران وجود دارد. سرویس بهداشتی مجموعه هم بعد از ورودی در سمت راست قرار دارد.

 در این مجموعه آلاچیق‌ها و نیمکت‌هایی هم برای استراحت مسافران و گردشگران در نظر گرفته شده است.

بیشتر بخوانید: تفریح و سرگرمی در شیراز | آشنایی با مکان های تفریحی شیراز

اقامت

بهترین گزینه برای اقامت در شیراز و بازدید از تخت جمشید، اجاره آنلاین اقامتگاه است. برای این کار می‌توانید از سایت اتاقک کمک بگیرید. وارد سایت شوید، نام شیراز و مدت اقامت را وارد کنید تا انواع اقامتگاه‌های این شهر برای شما نشان داده شوند.

بیشتر بخوانید: معرفی ۵ تا برترین اقامتگاه‌های شیراز

نکاتی که موقع بازدید از تخت جمشید لازم است بدانید

• در زمان بازدید از تخت جمشید، اگر کوله همراهتان است باید آن را به بخش امانات که نزدیک گیشه فروش بلیط است بدهید؛ چراکه اجازه ندارید با کوله‌پشتی یا ساک بزرگ از مجموعه دیدن کنید.
• بهتر است قبل از تاریک شدن هوا خودتان را به تخت جمشید برسانید تا بتوانید با خیال راحت از آن دیدن کنید و در تاریخ غرق شوید.
• زمان بازدید از تخت جمشید و قیمت بلیط، در فصل‌های مختلف سال تغییر می‌کند. حتماً قبل از رفتن به مجموعه از زمان بازدید و هزینه ورودی باخبر شوید.
• اگر با تور سفر نکردید، توصیه می‌کنم کمی هزینه کنید و از راهنماهای مجموعه کمک بگیرید. این هزینه در مقابل اطلاعاتی که آن‌ها به شما می‌دهند ناچیز است.

بیشتر بخوانید: بهترین زمان سفر به شیراز

سخن آخر

در این مقاله سعی کردم با یک تور مجازی شما را برای بازدید از تخت جمشید آماده کنم باید بگویم من هم مثل خیلی از بازدیدکنندگان از تخت جمشید، موقع قدم زدن میان کاخ‌ها، احساس غرور و تأسف بابت از بین رفتن بنا را هم‌زمان تجربه کردم.

 در انتها این نکته را اضافه کنم که برای سفر به شیراز و بازدید از تخت جمشید نگران اجاره سوئیت در شیراز | اجاره بهترین اقامتگاه‌های بوم‌گردی در شیراز | اجاره ویلا و باغ استخردار شیراز نباشید. چراکه اتاقک کنار شماست تا بتوانید در سفر به این شهر زیبا هر اقامتگاهی که دوست داشتید رزرو کنید.

سؤالات متداول درباره تخت جمشید